Lesson 3 - Verbs - क्रियापदानि (verbs)

100 MOST COMMON VERBS IN ANY LANGUAGE.
Verb		Example
English	Sanskrit	English	Sanskrit
to accept	अङ्गी- कृ	I accept.	अहं अङ्गीकरोमि|
to allow
to arrive
to ask	प्रछ्	I ask.	अहं पृच्छामि|
to be	अस्	I am.	अहं अस्मि|
to be able to can may	शक्	I can I am able to I may	अहं शक्नोमि|
to believe
to borrow
to break	भिद् रुज्	I break.	अहं भेदयामि| अहं रुजामि|
to bring	आनय	I bring.	अहं आनयामि|
to buy	क्री	I buy.	अहं क्रीणामि|
to cancel
to change	परि + वृत्	I change.	अहं परिवर्तयामि|
to clean	परिष् + कृ	I clean.	अहं परिष्करोमि|
to comb
to come	आगच्छ	I come.	अहं आगच्छामि|
to complain
to cost
to cough
to count	गण्	I count.	अहं गणयामि|
to cry / to weep	रुद	I cry.	अहं रुदामि|
to cut	वप् तक्ष् कृत् खण्ड् छिद्	I cut.	अहं वपामि| अहं तक्षामि| अहं कर्तामि| अहं खण्डयामि| अहं छिनामि|
to dance
to draw	आ + लिख्	I draw.	अहं आलिखामि
to drink	पिब	I drink.	अहं पिबामि|
to drive	चल्	I drive.	अहं चालयामि|
to earn	अर्ज्	I earn.	अहं अर्जामि|
to eat	खाद	I eat.	अहं खादामि|
to explain	वर्ण्	I explain.	अहं वर्णयामि|
to fall	पत	I fall.	अहं पतामि|
to fill	पॄ	I fill.	अहं पृणामि|
to find	विन्द्	I find.	अहं विन्दामि|
to finish
to fit
to fix
to fly
to forget	वि + स्मृ	I forget.	अहं विस्मरामि|
to get	लभ्	I get.	अहं लभामि|
to give	दा	I give.	अहं यच्छामि|
to go	गम्	I go.	अहं गच्छामि|
to have
to have to, should
to have to, must
to hear
to hurt
to know	ज्ञा	I know.	अहं जानामि|
to learn
to leave
to like
to listen
to live
to look / to see	दृश्	I see.	अहं पश्यामि|
to look at
to look for
to lose
to love
to make / to do	कृ	I do.	अहं करोमि|
to mean
to need
to open
to close/shut
to organize
to pay
to pay for
to play	खेल्	I play.	अहं खेलामि|
to put
to rain	वृष्	Rain rains.	वर्षा वर्षति|
to read	पठ्	I read.	अहं पठामि|
to rent
to repeat
to reply
to run	धाव	I run.	अहं धावामि|
to say	वद्	I say.	अहं वदामि|
to scream, to shout, to scold	गर्ज	I shout.	अहं गर्जामि|
to see / to look	दृश्	I see.	अहं पश्यामि|
to sell
to send
to sign
to sing
to sit	उपविश	I sit.	अहं उपविश्यामि|
to sleep	स्वप	I sleep.	अहं स्वपामि|
to smell	घ्रा	I smell.	अहं जिघ्रामि|
to smoke
to spank / hit	ताड	I hit.	अहं ताडामि|
to speak	वद	I speak.	अहं वदामि|
to spell
to spend
to stand
to stand up	उत्तिष्ठ	I stand up.	अहं उत्तिष्ठामि|
to start/begin
to steal	चुर्	I steal.	अहं चोरयामि|
to stop
to study	पठ्	I study.	अहं पठामि|
to succeed
to swim
to take	नय	I take.	अहं नयामि|
to talk	वद्	I talk.	अहं वदामि|
to teach
to tell
to think
to toss / throw	क्षिप	I throw.	अहं क्षिपामि|
to translate
to travel
to try
to turn off
to turn on
to type
to understand
to use
to wait	तिष्ठ	I wait.	अहं तिष्ठामि|
to wake up
to walk	चल्	I walk.	अहं चलामि|
to want	इष्	I want.	अहं इच्छामि|
to wash	क्षाल्	I wash.	अहं क्षालामि|
to watch
to work
to worry
to write	लिख्	I write.	अहं लिखामि|

अग्निः शेषं ऋणः शेषं शत्रुः शेषं तथैव च

अग्निः शेषं ऋणः शेषं शत्रुः शेषं तथैव च।
पुनः पुनः प्रवर्धेत तस्मात् शेषं न कारयेत्॥

अग्निः - fire
शेषं - remnant
ऋणः - loan
शेषं - remnant
शत्रुः - enemy
शेषं - remnant
तथैव - तथा + एव - similarly
च - and
पुनः - again
पुनः - again
प्रवर्धेत - grows
तस्मात् - in that
शेषं - remnant
न - no
कारयेत् - should do

Remnant fire, remnant loan and similarly remnant enemy grows(becomes powerful) again and again. In that remnant should not be left (they should be destroyed completely).

किं हारैः किमु कङकणैः किमसमैः कर्णावतंसैरलं

किं हारैः किमु कङकणैः किमसमैः कर्णावतंसैरलं
केयूरैर्मणिकुण्डलैरलमलं साऽडम्बरैरम्बरै:।
पुंसामेकमखण्डितं पुनरिदं मन्यामहे मण्डनं
यन्निष्पीडितपार्वणामृतकरस्यन्दोपमा सूक्तय॥

प्रथमवयसिपीतं तोयमल्पं स्मरन्तः शिरसि निहितभारा नारिकेला नराणाम्

प्रथमवयसिपीतं तोयमल्पं स्मरन्तः शिरसि निहितभारा नारिकेला नराणाम्।
ददति जलमनल्पास्वादमाजीवितान्तं न हि कृतमुपकारं साधवो विस्मरन्ति॥

यद्यपि खदिरारण्ये गुप्तो वस्ते हि चम्पकः वृक्षः

यद्यपि खदिरारण्ये गुप्तो वस्ते हि चम्पकः वृक्षः।
तदपि च परिमलमतुलं दिशि दिशि कथयेत्समीरणस्तस्य॥

कस्तूरी जायते कस्मात् को हन्ति करिणां शतम्

कस्तूरी जायते कस्मात् को हन्ति करिणां शतम्।
किं कुर्यात् कातरो युद्धे मृगात् सिंहः पलायते॥

अपारे काव्यसंसारे कविरेकः प्रजापतिः

अपारे काव्यसंसारे कविरेकः प्रजापतिः।
यथास्मै रोचते विश्वं तथा वै परिवर्तते॥

स्वायत्तमेकान्तहितं विधात्रा विनिर्मितं छादनमज्ञतायाः

स्वायत्तमेकान्तहितं विधात्रा विनिर्मितं छादनमज्ञतायाः।
विशेषतः सर्वविदां समाजे विभूषणं मौनमपण्डितानाम्॥

यथा काष्ठं च काष्ठं च समेयातां महोदधौ

यथा काष्ठं च काष्ठं च समेयातां महोदधौ।
समेत्य च व्यपेयातां तद्वद्भूतसमागमः॥

ताडिताः पीडिता ये स्युतान् ममेत्यभ्युदीरयेत्

ताडिताः पीडिता ये स्युतान् ममेत्यभ्युदीरयेत्।
स साधुरवगन्तव्यस्तत्र द्रष्टव्य ईश्वरः॥

चरेषु जातमात्रेषु वस्तुषु स्थावरेषु च

चरेषु जातमात्रेषु वस्तुषु स्थावरेषु च।
सफलं दृश्यते सर्वं विफलं नैव दृश्यते॥

नानाधर्मनिगूढतत्वनिचिता यत्संस्कृती राजते

नानाधर्मनिगूढतत्वनिचिता यत्संस्कृती राजते
सेयं भारतभूर्नितान्तरुचिरा मातैव नः सर्वदा।
तस्या उन्नतिहेतवे हि भवतां ज्ञानं तथा मे बलं
संपन्ना बलशालिनी विजयतां मे मातृभूः सर्वदा॥

कल्पद्रुमः कल्पितमेव सूते सा कामधेनू कामितमेव दोग्धि

कल्पद्रुमः कल्पितमेव सूते सा कामधेनू कामितमेव दोग्धि।
चिन्तामणिश्चिन्तितमेव दत्ते सतां तु सङ्गः सकलं प्रसूते॥


कल्पद्रुमः - Wish tree (tree which grants the wishes of the persons standing beneath it)
कल्पितमेव - कल्पितम् + एव
-------कल्पितम् - thought/wished
-------एव - only
सूते - gives
सा - she/that
कामधेनू - Wish Cow
कामितमेव - कामितम + एव
-------कामितम - thought/wished
-------एव - only
दोग्धि - gives
चिन्तामणि: - Wish stone
चिन्तितमेव - चिन्तितम् + एव
-------चिन्तितम् - thought/wished
-------एव - only
दत्ते - gives
सतां - saints'
तु - but
सङ्गः - accompaniment
सकलं - everything
प्रसूते - produces/gives


Wish tree gives only that is wished, Wish cow gives only that is wished, Wish stone gives only that is wished, but saints' accompaniment produces everything.

किसलयानि कुतः कुसुमानि वा

किसलयानि कुतः कुसुमानि वा
क्व च फलानि तथा नववीरुधाम्।
अयमकारणकारुणिको न चेत्
वितरतीह पयांसि पयोधरः॥

यदेवोपनत दुःखात्सुखं तद्रसवत्तरम्

यदेवोपनत दुःखात्सुखं तद्रसवत्तरम्।
निर्वाणाय तरुच्छाया तप्तस्य हि विशेषतः॥

प्राणान् त्यजति देशार्थं पीडितानां सहायकः

प्राणान् त्यजति देशार्थं पीडितानां सहायकः।
य आचरति कल्याणं लोकेमानं स विन्दति॥

हस्ताक्षरं समीचीनं मित्रं ज्ञेयं चिरन्तनम्

हस्ताक्षरं समीचीनं मित्रं ज्ञेयं चिरन्तनम्।
तदेव विपरीतं चेत् शत्रुवत् गण्यते बुधैः ॥

त्यजेत्क्षुधार्ता महिला स्वपुत्रं खादेत्क्षुधार्ता भुजगी स्वमण्डम्

त्यजेत्क्षुधार्ता महिला स्वपुत्रं खादेत्क्षुधार्ता भुजगी स्वमण्डम्।
बुभुक्षितः किं न करोति पापं क्षीणा नरा निष्करुणा भवन्ति॥

निन्दन्तु नीतिनिपुणाः यदि वा स्तुवन्तु

निन्दन्तु नीतिनिपुणाः यदि वा स्तुवन्तु
लक्ष्मीः समाविशतु गच्छतु वा यथेष्टम्।
अद्यैव मरणमस्तु युगान्तरे वा
न्याय्यात्पथः प्रचलन्ति पदं न धीराः॥

घृष्टं घृष्टं पुनरपि पुनश्चन्दनं चारुगन्धम्

घृष्टं घृष्टं पुनरपि पुनश्चन्दनं चारुगन्धम्
छिन्नं छिन्नं पुनरपि पुनः स्वादु चैवेक्षुदण्डम्।
दग्धं दग्धं पुनरपि पुनः काञ्चनं कान्तवर्णम्
प्राणान्तेऽपिप्रकृतिविकृतिर्जायते नोत्तमानाम्॥

उद्योगिनं पुरुषसिंहमुपैति लक्ष्मी: दैवेन देयमिती कापुरुषावदन्ति

उद्योगिनं पुरुषसिंहमुपैति लक्ष्मी: दैवेन देयमिती कापुरुषावदन्ति ।
दैवं निहत्य कुरु पौरुषमात्मशक्त्या यत्ने कृते यदि न सिध्यति कोऽत्र दोषः॥

उदये सविता रक्तः रक्तश्चास्तमेन तथा

उदये सविता रक्तः रक्तश्चास्तमेन तथा।
सम्पत्तौ च विपत्तौ च साधूनामेकरुपता॥