Lesson 3 - Verbs - क्रियापदानि (verbs)

100 MOST COMMON VERBS IN ANY LANGUAGE.
Verb		Example
English	Sanskrit	English	Sanskrit
to accept	अङ्गी- कृ	I accept.	अहं अङ्गीकरोमि|
to allow
to arrive
to ask	प्रछ्	I ask.	अहं पृच्छामि|
to be	अस्	I am.	अहं अस्मि|
to be able to can may	शक्	I can I am able to I may	अहं शक्नोमि|
to believe
to borrow
to break	भिद् रुज्	I break.	अहं भेदयामि| अहं रुजामि|
to bring	आनय	I bring.	अहं आनयामि|
to buy	क्री	I buy.	अहं क्रीणामि|
to cancel
to change	परि + वृत्	I change.	अहं परिवर्तयामि|
to clean	परिष् + कृ	I clean.	अहं परिष्करोमि|
to comb
to come	आगच्छ	I come.	अहं आगच्छामि|
to complain
to cost
to cough
to count	गण्	I count.	अहं गणयामि|
to cry / to weep	रुद	I cry.	अहं रुदामि|
to cut	वप् तक्ष् कृत् खण्ड् छिद्	I cut.	अहं वपामि| अहं तक्षामि| अहं कर्तामि| अहं खण्डयामि| अहं छिनामि|
to dance
to draw	आ + लिख्	I draw.	अहं आलिखामि
to drink	पिब	I drink.	अहं पिबामि|
to drive	चल्	I drive.	अहं चालयामि|
to earn	अर्ज्	I earn.	अहं अर्जामि|
to eat	खाद	I eat.	अहं खादामि|
to explain	वर्ण्	I explain.	अहं वर्णयामि|
to fall	पत	I fall.	अहं पतामि|
to fill	पॄ	I fill.	अहं पृणामि|
to find	विन्द्	I find.	अहं विन्दामि|
to finish
to fit
to fix
to fly
to forget	वि + स्मृ	I forget.	अहं विस्मरामि|
to get	लभ्	I get.	अहं लभामि|
to give	दा	I give.	अहं यच्छामि|
to go	गम्	I go.	अहं गच्छामि|
to have
to have to, should
to have to, must
to hear
to hurt
to know	ज्ञा	I know.	अहं जानामि|
to learn
to leave
to like
to listen
to live
to look / to see	दृश्	I see.	अहं पश्यामि|
to look at
to look for
to lose
to love
to make / to do	कृ	I do.	अहं करोमि|
to mean
to need
to open
to close/shut
to organize
to pay
to pay for
to play	खेल्	I play.	अहं खेलामि|
to put
to rain	वृष्	Rain rains.	वर्षा वर्षति|
to read	पठ्	I read.	अहं पठामि|
to rent
to repeat
to reply
to run	धाव	I run.	अहं धावामि|
to say	वद्	I say.	अहं वदामि|
to scream, to shout, to scold	गर्ज	I shout.	अहं गर्जामि|
to see / to look	दृश्	I see.	अहं पश्यामि|
to sell
to send
to sign
to sing
to sit	उपविश	I sit.	अहं उपविश्यामि|
to sleep	स्वप	I sleep.	अहं स्वपामि|
to smell	घ्रा	I smell.	अहं जिघ्रामि|
to smoke
to spank / hit	ताड	I hit.	अहं ताडामि|
to speak	वद	I speak.	अहं वदामि|
to spell
to spend
to stand
to stand up	उत्तिष्ठ	I stand up.	अहं उत्तिष्ठामि|
to start/begin
to steal	चुर्	I steal.	अहं चोरयामि|
to stop
to study	पठ्	I study.	अहं पठामि|
to succeed
to swim
to take	नय	I take.	अहं नयामि|
to talk	वद्	I talk.	अहं वदामि|
to teach
to tell
to think
to toss / throw	क्षिप	I throw.	अहं क्षिपामि|
to translate
to travel
to try
to turn off
to turn on
to type
to understand
to use
to wait	तिष्ठ	I wait.	अहं तिष्ठामि|
to wake up
to walk	चल्	I walk.	अहं चलामि|
to want	इष्	I want.	अहं इच्छामि|
to wash	क्षाल्	I wash.	अहं क्षालामि|
to watch
to work
to worry
to write	लिख्	I write.	अहं लिखामि|

अग्निः शेषं ऋणः शेषं शत्रुः शेषं तथैव च

अग्निः शेषं ऋणः शेषं शत्रुः शेषं तथैव च।
पुनः पुनः प्रवर्धेत तस्मात् शेषं न कारयेत्॥

अग्निः - fire
शेषं - remnant
ऋणः - loan
शेषं - remnant
शत्रुः - enemy
शेषं - remnant
तथैव - तथा + एव - similarly
च - and
पुनः - again
पुनः - again
प्रवर्धेत - grows
तस्मात् - in that
शेषं - remnant
न - no
कारयेत् - should do

Remnant fire, remnant loan and similarly remnant enemy grows(becomes powerful) again and again. In that remnant should not be left (they should be destroyed completely).

किं हारैः किमु कङकणैः किमसमैः कर्णावतंसैरलं

किं हारैः किमु कङकणैः किमसमैः कर्णावतंसैरलं
केयूरैर्मणिकुण्डलैरलमलं साऽडम्बरैरम्बरै:।
पुंसामेकमखण्डितं पुनरिदं मन्यामहे मण्डनं
यन्निष्पीडितपार्वणामृतकरस्यन्दोपमा सूक्तय॥

प्रथमवयसिपीतं तोयमल्पं स्मरन्तः शिरसि निहितभारा नारिकेला नराणाम्

प्रथमवयसिपीतं तोयमल्पं स्मरन्तः शिरसि निहितभारा नारिकेला नराणाम्।
ददति जलमनल्पास्वादमाजीवितान्तं न हि कृतमुपकारं साधवो विस्मरन्ति॥

यद्यपि खदिरारण्ये गुप्तो वस्ते हि चम्पकः वृक्षः

यद्यपि खदिरारण्ये गुप्तो वस्ते हि चम्पकः वृक्षः।
तदपि च परिमलमतुलं दिशि दिशि कथयेत्समीरणस्तस्य॥

कस्तूरी जायते कस्मात् को हन्ति करिणां शतम्

कस्तूरी जायते कस्मात् को हन्ति करिणां शतम्।
किं कुर्यात् कातरो युद्धे मृगात् सिंहः पलायते॥

अपारे काव्यसंसारे कविरेकः प्रजापतिः

अपारे काव्यसंसारे कविरेकः प्रजापतिः।
यथास्मै रोचते विश्वं तथा वै परिवर्तते॥

स्वायत्तमेकान्तहितं विधात्रा विनिर्मितं छादनमज्ञतायाः

स्वायत्तमेकान्तहितं विधात्रा विनिर्मितं छादनमज्ञतायाः।
विशेषतः सर्वविदां समाजे विभूषणं मौनमपण्डितानाम्॥

यथा काष्ठं च काष्ठं च समेयातां महोदधौ

यथा काष्ठं च काष्ठं च समेयातां महोदधौ।
समेत्य च व्यपेयातां तद्वद्भूतसमागमः॥

ताडिताः पीडिता ये स्युतान् ममेत्यभ्युदीरयेत्

ताडिताः पीडिता ये स्युतान् ममेत्यभ्युदीरयेत्।
स साधुरवगन्तव्यस्तत्र द्रष्टव्य ईश्वरः॥

चरेषु जातमात्रेषु वस्तुषु स्थावरेषु च

चरेषु जातमात्रेषु वस्तुषु स्थावरेषु च।
सफलं दृश्यते सर्वं विफलं नैव दृश्यते॥

नानाधर्मनिगूढतत्वनिचिता यत्संस्कृती राजते

नानाधर्मनिगूढतत्वनिचिता यत्संस्कृती राजते
सेयं भारतभूर्नितान्तरुचिरा मातैव नः सर्वदा।
तस्या उन्नतिहेतवे हि भवतां ज्ञानं तथा मे बलं
संपन्ना बलशालिनी विजयतां मे मातृभूः सर्वदा॥

कल्पद्रुमः कल्पितमेव सूते सा कामधेनू कामितमेव दोग्धि

कल्पद्रुमः कल्पितमेव सूते सा कामधेनू कामितमेव दोग्धि।
चिन्तामणिश्चिन्तितमेव दत्ते सतां तु सङ्गः सकलं प्रसूते॥


कल्पद्रुमः - Wish tree (tree which grants the wishes of the persons standing beneath it)
कल्पितमेव - कल्पितम् + एव
-------कल्पितम् - thought/wished
-------एव - only
सूते - gives
सा - she/that
कामधेनू - Wish Cow
कामितमेव - कामितम + एव
-------कामितम - thought/wished
-------एव - only
दोग्धि - gives
चिन्तामणि: - Wish stone
चिन्तितमेव - चिन्तितम् + एव
-------चिन्तितम् - thought/wished
-------एव - only
दत्ते - gives
सतां - saints'
तु - but
सङ्गः - accompaniment
सकलं - everything
प्रसूते - produces/gives


Wish tree gives only that is wished, Wish cow gives only that is wished, Wish stone gives only that is wished, but saints' accompaniment produces everything.

किसलयानि कुतः कुसुमानि वा

किसलयानि कुतः कुसुमानि वा
क्व च फलानि तथा नववीरुधाम्।
अयमकारणकारुणिको न चेत्
वितरतीह पयांसि पयोधरः॥

यदेवोपनत दुःखात्सुखं तद्रसवत्तरम्

यदेवोपनत दुःखात्सुखं तद्रसवत्तरम्।
निर्वाणाय तरुच्छाया तप्तस्य हि विशेषतः॥

प्राणान् त्यजति देशार्थं पीडितानां सहायकः

प्राणान् त्यजति देशार्थं पीडितानां सहायकः।
य आचरति कल्याणं लोकेमानं स विन्दति॥

हस्ताक्षरं समीचीनं मित्रं ज्ञेयं चिरन्तनम्

हस्ताक्षरं समीचीनं मित्रं ज्ञेयं चिरन्तनम्।
तदेव विपरीतं चेत् शत्रुवत् गण्यते बुधैः ॥

त्यजेत्क्षुधार्ता महिला स्वपुत्रं खादेत्क्षुधार्ता भुजगी स्वमण्डम्

त्यजेत्क्षुधार्ता महिला स्वपुत्रं खादेत्क्षुधार्ता भुजगी स्वमण्डम्।
बुभुक्षितः किं न करोति पापं क्षीणा नरा निष्करुणा भवन्ति॥

निन्दन्तु नीतिनिपुणाः यदि वा स्तुवन्तु

निन्दन्तु नीतिनिपुणाः यदि वा स्तुवन्तु
लक्ष्मीः समाविशतु गच्छतु वा यथेष्टम्।
अद्यैव मरणमस्तु युगान्तरे वा
न्याय्यात्पथः प्रचलन्ति पदं न धीराः॥

घृष्टं घृष्टं पुनरपि पुनश्चन्दनं चारुगन्धम्

घृष्टं घृष्टं पुनरपि पुनश्चन्दनं चारुगन्धम्
छिन्नं छिन्नं पुनरपि पुनः स्वादु चैवेक्षुदण्डम्।
दग्धं दग्धं पुनरपि पुनः काञ्चनं कान्तवर्णम्
प्राणान्तेऽपिप्रकृतिविकृतिर्जायते नोत्तमानाम्॥

उद्योगिनं पुरुषसिंहमुपैति लक्ष्मी: दैवेन देयमिती कापुरुषावदन्ति

उद्योगिनं पुरुषसिंहमुपैति लक्ष्मी: दैवेन देयमिती कापुरुषावदन्ति ।
दैवं निहत्य कुरु पौरुषमात्मशक्त्या यत्ने कृते यदि न सिध्यति कोऽत्र दोषः॥

उदये सविता रक्तः रक्तश्चास्तमेन तथा

उदये सविता रक्तः रक्तश्चास्तमेन तथा।
सम्पत्तौ च विपत्तौ च साधूनामेकरुपता॥

यदि सन्ति गुणाः पुंसां विकसन्त्येव ते स्वयम्

यदि सन्ति गुणाः पुंसां विकसन्त्येव ते स्वयम्।
न हि कस्तुरिकामोदः शपथेन विभाव्यते॥

अजरामरवत्प्राज्ञो विद्यामर्थं च साधयेत्

अजरामरवत्प्राज्ञो विद्यामर्थं च साधयेत्।
गृहीतं इव केशेषु मृत्युना धर्ममाचरेत्॥

परोक्षे कार्यहन्तारं प्रत्यक्षे प्रियवादिनम्

परोक्षे कार्यहन्तारं प्रत्यक्षे प्रियवादिनम् ।
वर्जयेत् तादृशं मित्रं विषकुम्भं पयोमुखम्॥

लभेत सिकतासु तैलमपि यत्नतः पीडयन्

लभेत सिकतासु तैलमपि यत्नतः पीडयन् ।
पिबेच्च मृगतृष्णिकासु सलिलं पिपासार्दितः॥
भुजङ्गमपि कोपितं शिरसि पुष्पवद्धारयेत्।
न तु प्रतिनिविष्टमूर्खजनचितमाराधयेत्॥

पिबन्ति नद्यः स्वयमेव नाम्भः स्वयं न खादन्ति फलानि वृक्षाः

पिबन्ति नद्यः स्वयमेव नाम्भः स्वयं न खादन्ति फलानि वृक्षाः।
नादन्ति सस्यं खलु वारिवाहाः परोपकाराय् सता विभूतयः॥

रविश्चन्द्रो घना वृक्षा नदी गावश्च सज्जना

रविश्चन्द्रो घना वृक्षा नदी गावश्च सज्जना।
एते परोपकाराय युगे देवेन निर्मिता॥

परिवर्तिनि संसारे मृतः को वा न जायते

परिवर्तिनि संसारे मृतः को वा न जायते ।
स जातो येन् जातेन याति वंशः समुन्नतिम् ॥

अल्पज्ञः पूज्यते ग्रामे विशेषज्ञविवर्जिते

अल्पज्ञः पूज्यते ग्रामे विशेषज्ञविवर्जिते ।
देशे वृक्षविनाभूतेऽप्येरण्डो हि वनस्पति: ॥

यस्य पातुं जलं न स्यात् क्षीरं वितरेत् कथम्

यस्य पातुं जलं न स्यात् क्षीरं वितरेत् कथम् ।
यस्स्वयं चलचित्तस्य स्थैर्यं नोपदिशेत् परम् ॥

यस्य - whose
पातुं - to drink
जलं - water
न - no
स्यात् - to be
क्षीरं - milk
वितरेत् - distribute/give
कथम् - how
यस्स्वयं - यः + स्वयम्
---------- यः - who
---------- स्वयम् - self
चलचित्तस्य - of fickle mind
स्थैर्यं - firmness/stability
नोपदिशेत् - न + उपदिशेत्
--------- न - does not (can not)
--------- उपदिशेत् - advise
परम् - others


Meaning: How can he, who has no water to drink, distribute milk? One who himself is fickle minded cannot advise firmness to others.

मन्दोऽपि धीमतस्सङगात् वीतमाद्यो भवेन्नरः

मन्दोऽपि धीमतस्सङगात् वीतमाद्यो भवेन्नरः ।
प्रसीदेत् कतकासङात् प्रभूतं कलुषं जलम् ॥

विद्वत्वं च नृपत्वं च नैव तुल्यं कदाचन

विद्वत्वं च नृपत्वं च नैव तुल्यं कदाचन ।
स्वदेशे पूज्यते राजा विद्वान् सर्वत्र पूज्यते ॥

उदारस्य तृणं वित्तं शूरस्य मरणं तृणं

उदारस्य तृणं वित्तं शूरस्य मरणं तृणं ।
विरक्तस्य तृणं भार्या निस्पृहस्य तृणं जगत् ॥

For a generous person, money or wealth is insignificant (is equivalent to grass). For a brave person, death has no value (or it is no cause of worry). For a selfless (virakta) person, his family is insignificant. And for a person who has no desires, thi world is of no interest.

काव्यशास्त्रविनोदेन कालो गच्छति धीमताम्

काव्यशास्त्रविनोदेन कालो गच्छति धीमताम् ।
व्यसनेन च मूर्खाणां निद्रया कलहेन वा ॥

श्रोत्रं श्रुतेनैव न कुण्डलेन दानेन पाणिर्न तु कंकणेन

श्रोत्रं श्रुतेनैव न कुण्डलेन दानेन पाणिर्न तु कंकणेन ।
विभाति कायः करूणापराणाम् परोपकारैर्न तु चंदनेन ॥

तैलाद् रक्षेत् जलाद् रक्षेत् रक्षेत् शिथिल बंधनात्

तैलाद् रक्षेत् जलाद् रक्षेत् रक्षेत् शिथिल बंधनात् ।
मूर्ख हस्ते न दातव्यं एवं वदति पुस्तकम् ॥

अयं निज: परो वेति गणना लघुचेतसाम्

अयं निज: परो वेति गणना लघुचेतसाम्।
उदारमनसानां तु वसुधैव कुटुंबकम्॥

This is mine or (somebody) else’s (is the way) narrow minded people count. But for broad minded people, (whole) earth is (like their) family.

वृत्तं यत्नेन संरक्षेद् वित्तमायाति याति च

वृत्तं यत्नेन संरक्षेद् वित्तमायाति याति च ।
अक्षीणो वित्ततं क्षीणो वृत्ततस्तु हतो हतः ॥

अस्मिन्महामोहमये कटाहे सूर्याग्निना रात्रिदिवेन्धनेन

अस्मिन्महामोहमये कटाहे सूर्याग्निना रात्रिदिवेन्धनेन ।
मासर्तुदर्वीपरिघट्टनेन भूतानि कालः पचतीति वार्ता ॥

Yaksha had asked Yudhishthira, "What is the news?"
In answer to that Yudhishthira said -
In this frying pan of great illusion (the world), Time is cooking the creatures with the fire of the sun and having day and night as it's fuel and the months and seasons constituting the ladle. This is news. Time consumes everything and hence one should utilize the available little time for his own emancipation. Many people do not realsise that they are gradually being consumed by time and hence that is the news deserving widest publicity.

जलान्तश्चन्द्रचपलं जीवनं खलु देहिनाम्

जलान्तश्चन्द्रचपलं जीवनं खलु देहिनाम् ।
तथाविधिमिति त्वाशाश्वत्कल्याणमाचरेत् ॥

Life of a man is like shaky reflection of moon in the water (is very short, and unstable). Knowing this, humans should always keep on doing a long lasting work that benefits the society.

भो दारिद्रयः नमस्तुभ्यं

भो दारिद्रयः नमस्तुभ्यं धन्योहं तव प्रसादत: ।
पश्यामि जगत्सर्वं न तु मां पश्यति जगत्रय: ॥

त्रीणि शिक्षेत् गर्दभात् |

अविश्रान्तम् वहेद् भारम् शीतोष्णं च न विन्दति ।
ससन्तोषस्तथा नित्यम् त्रीणि शिक्षेत् गर्दभात् ॥

मनुष्यरुपेण मृगाश्चरन्ति

येषां न विद्या न तपो न दानं ज्ञानं न शीलं न गुणो न धर्मः।
ते मर्त्यलोके भुवि भारभूता मनुष्यरुपेण मृगाश्चरन्ति॥

साहित्यसंङ्गीत कलाविहीनः

साहित्यसंङ्गीत कलाविहीनः साक्ष्यात्पशु: पुच्छविषाणहीन:।
तृणं न खादन्नपि जीवमनस्तभ्दागधेयं परमं पशूनाम्॥

संस्कृत

भाषासु मुख्या मधुरा दिव्या गीर्वाणभारती।
तस्माद्धि काव्यं मधुरं तस्मादपि सुभाषितम्॥

एतद् स्त्रीलिंग(Feminine) - She (when the person referred is near to the person who is talking)

एतद् स्त्रीलिंग(Feminine) - She (when the person referred is near to the person who is talking)

.	Singular/एकवचन	Dual/द्विवचन	Plural/बहुवचन	विभक्ती
Nominative	एषा	एते	एताः	प्रथमा
Vocative	एताम्/एनाम्	एते/एने	एताः/एनाः	द्वितीया
Accusative	एतया/एनया	एताभ्याम्	एताभिः	तृतीया
Instrumental	एतस्यै	एताभ्याम्	एताभ्यः	चतुर्थी
Dative	एतस्याः	एताभ्याम्	एताभ्यः	पंचमी
Ablative	एतस्याः	एतयोः/एनयो:	एतासाम्	षष्ठी
Genitive	एतस्याम्	एतयोः/एनयोः	एतासु	सप्तमी

एतद् नपुंसकलिंग (Neuter) - It (when the object referred is near to the person who is talking)

एतद् नपुंसकलिंग (Neuter) - It (when the object referred is near to the person who is talking)

.	Singular/एकवचन	Dual/द्विवचन	Plural/बहुवचन	विभक्ती
Nominative	एतत्/एतद्	एते	एतानि	प्रथमा
Vocative	एतम्/एनद्	एते/एने	एतानि/एनानि	द्वितीया
Accusative	एतेन/एनेन	एताभ्याम्	एतैः	तृतीया
Instrumental	एतस्मै	एताभ्याम्	एतेभ्यः	चतुर्थी
Dative	एतस्मात्	एताभ्याम्	एतेभ्यः	पंचमी
Ablative	एतस्य	एतयोः/एनयो:	एतेषाम्	षष्ठी
Genitive	एतस्मिन्	एतयोः/एनयोः	एतेषु	सप्तमी

एतद् पुल्लिंग (Masculine) - He (when the person referred is near to the person who is talking)

एतद् पुल्लिंग (Masculine) - He (when the person referred is near to the person who is talking)

.	Singular/एकवचन	Dual/द्विवचन	Plural/बहुवचन	विभक्ती
Nominative	एषः	एतौ	एते	प्रथमा
Vocative	एतम्/एनम्	एतौ/एनौ	एतान्/एनान्	द्वितीया
Accusative	एतेन/एनेन	एताभ्याम्	एतैः	तृतीया
Instrumental	एतस्मै	एताभ्याम्	एतेभ्यः	चतुर्थी
Dative	एतस्मात्	एताभ्याम्	एतेभ्यः	पंचमी
Ablative	एतस्य	एतयोः/एनयो:	एतेषाम्	षष्ठी
Genitive	एतस्मिन्	एतयोः/एनयोः	एतेषु	सप्तमी

तद् नपुंसकलिंग(Neuter) - It

तद् नपुंसकलिंग(Neuter) - It

.	Singular/एकवचन	Dual/द्विवचन	Plural/बहुवचन	विभक्ती
Nominative	तत्/तद्	ते	तानि	प्रथमा
Vocative	तत्/तद्	ते	तानि	द्वितीया
Accusative	तेन	ताभ्याम्	तैः	तृतीया
Instrumental	तस्मै	ताभ्याम्	तेभ्यः	चतुर्थी
Dative	तस्मात्	ताभ्याम्	तेभ्यः	पंचमी
Ablative	तस्य	तयोः	तेषाम्	षष्ठी
Genitive	तस्मिन्	तयो:	तेषु	सप्तमी

तद् स्त्रीलिंग (Feminine) - She

तद् स्त्रीलिंग (Feminine) - She

.	Singular/एकवचन	Dual/द्विवचन	Plural/बहुवचन	विभक्ती
Nominative	सा	ते	ताः	प्रथमा
Vocative	ताम्	ते	ताः	द्वितीया
Accusative	तया	ताभ्याम्	ताभिः	तृतीया
Instrumental	तस्यै	ताभ्याम्	ताभ्यः	चतुर्थी
Dative	तस्याः	ताभ्याम्	ताभ्यः	पंचमी
Ablative	तस्याः	तयोः	तासाम्	षष्ठी
Genitive	तस्याम्	तयोः	तासु	सप्तमी

तद् पुल्लिंग (Masculine) - He

तद् पुल्लिंग (Masculine) - He

.	Singular/एकवचन	Dual/द्विवचन	Plural/बहुवचन	विभक्ती
Nominative	सः	तौ	ते	प्रथमा
Vocative	तम्	तौ	तान्	द्वितीया
Accusative	तेन	ताभ्याम्	तैः	तृतीया
Instrumental	तस्मै	ताभ्याम्	तेभ्यः	चतुर्थी
Dative	तस्मात्	ताभ्याम्	तेभ्यः	पंचमी
Ablative	तस्य	तयोः	तेषाम्	षष्ठी
Genitive	तस्मिन्	तयो:	तेषु	सप्तमी

शान्ति मंत्र:, peace mantra

ॐ
सह नाववतु। सह नौ भुनक्तु। सह वीर्यं करवावहै।
तेजस्विनावधीतमस्तु मा विद्विषावहै॥
ॐ शान्ति: शान्ति: शान्ति: ।

ॐ - It is a mystical or sacred syllable placed at the beginning of most Hindu texts as a sacred exclamation to be uttered at the beginning and end of a reading of the Vedas or any prayer or mantra. - Pronounced as "oum"
सह - Together
नाववतु = नौ + अवतु
----------नौ - the two of us
----------अवतु - may be protected
सह - Together
नौ - the two of us
भुनक्तु - may be bestowed enjoyment upon
सह - Together
वीर्यम् - bravery, heroism, great energy
करवावहै - may us two work
तेजस्विनावधीतमस्तु = तेजस्वि + नौ + अधीतम् + अस्तु
------------------------------तेजस्वि - brilliant
------------------------------नौ - the two of us
------------------------------अधीतम् - at studies
------------------------------अस्तु - let become
मा - never
विद्विषावहै - may we two quarrel
शान्ति: - (let there be) peace

Meaning: Together, may the two of us be protected.
Together, may the two of us be bestowed enjoyment upon.(may we be nourished.)
Together, may us two do bravery.(may us work with great energy.)
May the two of us become brilliant at studies.
(and) never may we two quarrel.

(let there be) Peace, (let there be) Peace, (let there be) Peace

यदा यदा हि धर्मस्य - yadaa yadaa hi dharmasya

यदा यदा हि धर्मस्य ग्लानिर्भवति भारत।
अभ्युत्थानम् अधर्मस्य तदात्मानम् सृजाम्यहम्॥

यदा यदा हि - Whenever (हि - certainty of something)
धर्मस्य - righteousness
ग्लानिर्भवति + ग्लानिः + भवति
--------ग्लानिः - decay
--------भवति - happens
भारत - Bhaarat - son of King Bharat
अभ्युत्थानम् - extermination / uproot
अधर्मस्य - of unrighteousness
तदात्मानम् - तद् + आत्मानम्
--------तद् - at that time
--------आत्मानम् - myself
सृजाम्यहम् - सृजामि + अहम्
--------सृजामि - create (manifest)
--------अहम् - I

Meaning: O son of king Bharat, whenever the decay of righteousness happens, I manifest myself at that time for the extermination of unrighteousness.

गीतासार - The essence of Bhagvadgita

कर्मण्येवाधिकरस्ते मा फलेषु कदाचन।
मा कर्मफलहेतुर्भूर्मा ते सङ्गोऽस्त्वकर्मणि।
-श्रीमद्भगवद्गीता (२:४७)

कर्मण्येवाधिकरस्ते - कर्मणि + एव + अधिकार: + ते
------------- कर्मणि - prescribed work
------------- एव - only
------------- अधिकार: - right
------------- ते - your
मा - never
फलेषु - in the fruits
कदाचन - ever
मा - never
कर्मफलहेतुर्भूर्मा - कर्मफल + हेतुः + भुः + मा
------------- कर्मफल - fruit of work(result of work)
------------- हेतुः - cause
------------- भुः - exist, be
------------- मा - never
ते - your
सङ्गोऽस्त्वकर्मणि - सङगः + अस्तु + अकर्मणि
------------- सङगः - association/attachment
------------- अस्तु - be
------------- अकर्मणि - in/with inaction

Meaning: Your right is only (in) the (your) prescribed work/duties.
Never ever (in) the fruits/result (of work)
(Let) never the fruit(result) of action be the cause of (your) existence
(Let) never your attachment/association be with inaction


In other words:
Your right is to work only,
Never ever to the results,
Let not the fruits of action be your motive,
Nor let your attachment be to inaction.

सरस्वती - Goddess Saraswati

सरस्वती नमस्तुभ्यम् वरदे कामरुपिणी।
विद्यारंभम् करिष्यामि सिद्धीर्भवतु मे सदा॥


सरस्वती - goddess saraswati
नमस्तुभ्यम् - नमः + तुभ्यम्
---------- नमः - (I) worship
---------- तुभ्यम् - you
वरदे - giver of blessing
कामरुपिणी - incarnation of the wishes(fulfiller of wishes)
विद्यारंभम् - start education/studies
करिष्यामि - i am doing
सिद्धीर्भवतु - be available, be accomplishment/success
मे - (to) me
सदा - always


Meaing: O Goddess Saraswati, giver of blessings and fulfiller of wishes, I am starting my education/studies, always be available to me(bless me with your presence, bless me with success).

Goddess Saraswati is worshipped as the goddess of knowledge and is called upon whenever someone starts his educational/academic journey.

पुरुषः puruShah

पात्रे त्यागी गुणे रागी विरागी विषयेष्वपि।
शास्त्रे बोद्धा रणे योद्धा पुरुषः पञ्चलक्षणः॥

पात्रे - to the eligible
त्यागी - one who sacrifices
गुणे - character (good manners)
रागी - lover
विरागी - ascetic
विषयेष्वपि - विषयेषु + अपि
----------विषयेषु - about material pleasure
----------अपि - also
शास्त्रे - sciences
बोद्धा - knowledgeable
रणे - battlefield
योद्धा - fighter
पुरुषः - man's
पञ्चलक्षणः - five characteristics

Meaning: Sacrificing for the eligible (bestowing benevolence on the needy), lover of good manners, also ascetic about material pleasure, knowledgeable in sciences, (good) fighter in the battlefield - these are (good) man's five characteristics.

सतां वर्त्म sataam vartma

अकृत्वा परसंतापमगत्वा खलनम्रताम् |
अनुसृत्य सतां वर्त्म यत्स्वल्पमपि तद् बहु ||

अकृत्वा -- Without doing
परसंतापमगत्वा -- परसंतापम् + अगत्वा
------------- परसंतापम् -- trouble to others
------------- अगत्वा -- without going
खलनम्रताम् -- bow in front of cruels
अनुसृत्य -- by following
सतां -- saint's
वर्त्म -- path
यत्स्वल्पमपि -- यत् + स्वल्पम् + अपि
----------- यत् -- whatever
----------- स्वल्पम् -- small(little)
----------- अपि -- even
तद् -- that
बहु -- is enough

Meaning: Without doing trouble to others, without bowing in front of the others, by following saint's path, whatever small (is achieved) that is enough.

मनस्वी

मनस्वी म्रियते कामं कार्पण्यं न तु गच्छति ।
अपि निर्वाणमायाति नानलो याति शीतताम् ॥

मनस्वी -- one who has strong will power, दृढनिश्चयी
म्रियते -- dies
कामं -- of his own wish
कार्पण्यं -- weakness
न -- not
तु -- but
गच्छति -- goes ( becomes )
अपि -- even(similarly)
निर्वाणमायाति -- निर्वाणम् + आयाति -- goes to death ( dies )
नानलो -- न + अनलो -- fire does not
याति -- go to
शीतताम् -- coldness

Meaning:- Fire dies but does not go to coldness(does not become cold). Similarly, one with a strong will power dies of his own wish but never goes to weakness(becomes weak).