इदं संकेतस्थलं संस्कृतसुभाषितानां संग्रहं कर्तुं उपयुज्यामि। अतः अहं प्रति सप्ताहे एकं सुभाषितं तस्य अर्थमेव च अत्र लिखामि। भवानाम अभिप्रायाः यत कार्ये उपयुक्ताः सन्ति। धन्यवाद:
I am using this webpage for collecting all sanskrit "Subhashit" at one place. So, I will post one subhashit and its meaning on this webpage every week. Your feedback will be useful in this work. Thank you.
Please refer to the labels on the left side to find posts specific to the words you are looking for. OR you can search for specific words in this entire blogsot using the search bar at the top of the page.
Sunday, January 24, 2021
Monday, April 25, 2011
उद्यमः साहसं धैर्यं बुद्धिः शक्तिः पराक्रमः
उद्यमः साहसं धैर्यं बुद्धिः शक्तिः पराक्रमः ।
षट् एते यत्र वर्तन्ते तत्र देवः सहाय्यकृत् ॥
षट् एते यत्र वर्तन्ते तत्र देवः सहाय्यकृत् ॥
सुजनो न याति वैरम् परहितनिरतो विनाशकालेऽपि
सुजनो न याति वैरम् परहितनिरतो विनाशकालेऽपि ।
छेदेऽपि चन्दनतरुः सुरभयति मुखं कुठारस्य ॥
छेदेऽपि चन्दनतरुः सुरभयति मुखं कुठारस्य ॥
अपि स्वर्णमयी लङ्का न मे लक्ष्मण रोचते
अपि स्वर्णमयी लङ्का न मे लक्ष्मण रोचते।
जननी जन्मभूमिश्च स्वर्गादपि गरीयसी ॥
जननी जन्मभूमिश्च स्वर्गादपि गरीयसी ॥
यथा काष्ठं च काष्ठं च समायेतां महोदधौ
यथा काष्ठं च काष्ठं च समायेतां महोदधौ ।
समेत्य च व्यपायेतां कालमासाद्य कञ्चन ।।
एवं भार्याश्च पुत्राश्च ज्ञातयश्च धनानि च ।
समेत्य व्यवधावन्ति ध्रुवो ह्येषां विनाभवः ।।
समेत्य च व्यपायेतां कालमासाद्य कञ्चन ।।
एवं भार्याश्च पुत्राश्च ज्ञातयश्च धनानि च ।
समेत्य व्यवधावन्ति ध्रुवो ह्येषां विनाभवः ।।
Friday, April 22, 2011
ॐ पूर्णमदः पूर्णमिदं पूर्णात् पूर्णमुदच्यते
ॐ पूर्णमदः पूर्णमिदं पूर्णात् पूर्णमुदच्यते |
पूर्णस्य पूर्णमादाय पूर्णमेवावशिष्यते ||
पूर्णस्य पूर्णमादाय पूर्णमेवावशिष्यते ||
ॐ सहनाववतु सहनौभुनक्तु सहवीर्यं करवावहै
ॐ सहनाववतु सहनौभुनक्तु सहवीर्यं करवावहै |
तेजस्विनावधीतमस्तु माविद्विषावहै ||
ॐ शांतिः शांतिः शांतिः ||
तेजस्विनावधीतमस्तु माविद्विषावहै ||
ॐ शांतिः शांतिः शांतिः ||
Thursday, April 21, 2011
नृत्तावसाने नटराजराजः ननाद ढक्कां नवपञ्चवारम्
नृत्तावसाने नटराजराजः ननाद ढक्कां नवपञ्चवारम् |
उद्धर्तु कामस्सनकादि सिद्धान् एतद्विमर्शे शिवसूत्रजालम् ||
नृत्तावसाने - नृत्त + अवसाने
--------------नृत्त - dance
--------------अवसाने - end
नटराज - king of dance
राजः - king
ननाद - sounded
ढक्कां - a double sided drum
नवपञ्चवारम् - नव + पञ्चवारम्
-------------------नव - nine
-------------------पञ्चवारम् - and five times
उद्धर्तु - for upliftment of / to uplift / to inspire
कामस्सनकादि - कामः + सनकादि
--------------------कामः - with the purpose of
--------------------सनकादि - Sanak et al
सिद्धान् - accomplished men
एतद्विमर्शे - एतद् + विमर्शे
--------------एतद् - these
--------------विमर्शे - (I wish) to study/observe/examine
शिवसूत्रजालम् - शिवसूत्र+जालम्
--------------------शिवसूत्र - aphorisms of Lord Shivshankar
--------------------जालम् - web
At the end of the dance, the king of king of dance sounded a double side drum nine and five times to inspire accomplished men Sanak et al. I wish to study the web of these aphorisms of Lord Shivshankar.
At the end of the (cosmic) dance, the king of dance(Lord Shivshankar) sounded a double side drum nine and five times to inspire accomplished men (like) Sanak et al. I wish to study the web of these aphorisms of Lord Shivshankar.
उद्धर्तु कामस्सनकादि सिद्धान् एतद्विमर्शे शिवसूत्रजालम् ||
नृत्तावसाने - नृत्त + अवसाने
--------------नृत्त - dance
--------------अवसाने - end
नटराज - king of dance
राजः - king
ननाद - sounded
ढक्कां - a double sided drum
नवपञ्चवारम् - नव + पञ्चवारम्
-------------------नव - nine
-------------------पञ्चवारम् - and five times
उद्धर्तु - for upliftment of / to uplift / to inspire
कामस्सनकादि - कामः + सनकादि
--------------------कामः - with the purpose of
--------------------सनकादि - Sanak et al
सिद्धान् - accomplished men
एतद्विमर्शे - एतद् + विमर्शे
--------------एतद् - these
--------------विमर्शे - (I wish) to study/observe/examine
शिवसूत्रजालम् - शिवसूत्र+जालम्
--------------------शिवसूत्र - aphorisms of Lord Shivshankar
--------------------जालम् - web
At the end of the dance, the king of king of dance sounded a double side drum nine and five times to inspire accomplished men Sanak et al. I wish to study the web of these aphorisms of Lord Shivshankar.
At the end of the (cosmic) dance, the king of dance(Lord Shivshankar) sounded a double side drum nine and five times to inspire accomplished men (like) Sanak et al. I wish to study the web of these aphorisms of Lord Shivshankar.
Monday, April 18, 2011
Lesson 5 - Professions
| English Word | Sanskrit Word - Masculine | Sanskrit Word - Feminine |
| Doctor | वैद्य: | चिकित्सिका |
| Engineer | अभियन्ता | अभियन्त्री |
| Driver | चालक: | चालिका |
| Conductor | वाहक: | वाहिका |
| Teacher | अध्यापक:, शिक्षक:, गुरु: | अध्यापिका, शिक्षिका |
| Actor | अभिनेता | अभिनेत्री |
| Director | निर्देशक:, सञ्चालक: | निर्देशिका, सञ्चालिका |
| Manager | प्रबन्धक:, व्यवस्थापक: | प्रबन्धिका, व्यवस्थापिका |
| Watchman | रक्षिक: | रक्षिका |
| Accountant | लेखापाल: | स्त्री-लेखापाल |
| Nurse | परिचारक: | परिचारिका |
| Architect | वास्तुविद् | स्त्री-वास्तुविद् |
| Dentist | दन्तचिकित्सक: | दन्तचिकित्सिका |
| Writer | लेखक: | लेखिका |
| Lawyer | अधिवक्ता | अधिवक्त्री |
| Librarian | ग्रंथपाल: | ग्रंथपालिका |
| Scientist | वैज्ञानिक: | वैज्ञानिका |
| Farmer | कृषक: | कृषिका |
| Painter | चित्रकार: | चित्रकारिका |
| Singer | गायक: | गायिका |
| Dancer | नर्तक: | नर्तिका |
| Servant | सेवक: | सेविका |
| Goldsmith | सुवर्णकार: | सुवर्णकारिका |
| Locksmith | तालककार: | तालककारिका |
| Washer | रजक: | रजिका |
| Wrestler | मल्ल: | स्त्री-मल्ल: |
| Player | क्रीडापटु | स्त्री-क्रीडापटु |
| Postman | पत्रवितारक: | पत्रवितारिका |
| Receptionist | स्वागतकार: | स्वागतकारिका |
| Typist | टङ्कक: | टङ्किका |
| Fisherman/woman | दाशक: | कैवर्ती |
| Tailor | सूचिक: | सूचिका |
| Runner | धावक: | धाविका |
| Money Lender | ऋणप्रदातृ | ऋणप्रदात्रि |
| Shop Keeper | आपणिक: | स्त्री-आपणिक |
| Magician | ऐन्द्रजालिक: | ऐन्द्रजालिका |
| Carpenter | तक्षक: | तक्षिका |
| Charioteer | रथसारथि | स्त्री-रथसारथि |
| Student | छात्र: | छात्रा |
| Linguist | उच्चारणज्ञ: | उच्चारणज्ञा |
| Consultant | मन्त्रधारिन् | मन्त्रधारिणी |
| Spy | गुप्तचर: | गुप्तचारिणी |
| Mountaineer | पर्वतारोहिन् | पर्वतारोहिणी |
| Treasurer | कोशनायक: | कोशनायिका |
| Distributor | वितरक: | वितरिका |
| Publisher | प्रकाशक:, प्रचारक: | प्रकाशिका, प्रचारिका |
| Navigator, Rower | नाविक: | नाविका |
| Reporter | निवेदक:, वृत्तान्तलेखक: | निवेदिका, वृत्तान्तलेखिका |
| Technician | तन्त्रज्ञ: | तन्त्रज्ञा |
| Cashier | धनाधिकारी | धनाधिकारिणी |
| Poet | कवि | कवयित्री |
| Blacksmith | लोहकार: | लोहकारिका |
| Explorer, Examiner | परीक्षक: | परिक्षिका |
| Supervisor | पर्यवेक्षक: | पर्यवेक्षिका |
| Merchant, Seller | वणिक् | स्त्री-वणिक् |
| Politician | राजनीतिज्ञ: | राजनीतिज्ञा |
| Mentor, Guide | मार्गदर्शक: | मार्गदर्शिका |
| Physicist, Physics Scientist | भौतिकशास्त्रज्ञ: | भौतिकशास्त्रज्ञा |
| Chemistry Scientist | रसायनशास्त्रज्ञ: | रसायनशास्त्रज्ञा |
| Biology Scientist | जीवशास्त्रज्ञ: | जीवशास्त्रज्ञा |
| Chemist | रसतन्त्रज्ञ: | रसतन्त्रज्ञा |
| Operator | प्रचालक: | प्रचालिका |
| Surgeon | शल्यचिकित्सक: | शल्यचिकित्सिका |
Lesson 2 - Numbers
| Numeral | English Word | Sanskrit Word |
| 0 | Zero | शून्य |
| 1 | One | एक: |
| 2 | Two | द्वि |
| 3 | Three | त्रि |
| 4 | Four | चतुर् |
| 5 | Five | पञ्च |
| 6 | Six | षट् / षड् |
| 7 | Seven | सप्त |
| 8 | Eight | अष्ट |
| 9 | Nine | नव |
| 10 | Ten | दश |
| 11 | Eleven | एकादश |
| 12 | Twelve | द्वादश |
| 13 | Thirteen | त्रयोदश |
| 14 | Fourteen | चतुर्दश |
| 15 | Fifteen | पञ्चदश |
| 16 | Sixteen | षोडश |
| 17 | Seventeen | सप्तदश |
| 18 | Eighteen | अष्टादश |
| 19 20-1 | Nineteen Twenty minus One | नवदश एकोणविंशति |
| 20 | Twenty | विंशति |
| 21 | Twenty One | एकविंशति |
| 22 | Twenty Two | द्वविंशति |
| 23 | Twenty Three | त्रयोविंशति |
| 24 | Twenty Four | चतुर्विंशति |
| 25 | Twenty Five | पञ्चविंशति |
| 26 | Twenty Six | षड्विंशति |
| 27 | Twenty Seven | सप्तविंशति |
| 28 | Twenty Eight | अष्टाविंशति |
| 29 30-1 | Twenty Nine Thirty minus One | नवविंशति एकोणत्रिन्शतः |
| 30 | Thirty | त्रिन्शतः |
| 31 | Thirty One | एकत्रिन्शतः |
| 32 | Thirty Two | द्वात्रिन्शतः |
| 33 | Thirty Three | त्रयस्त्रिन्शतः |
| 34 | Thirty Four | चतुस्त्रिन्शतः |
| 35 | Thirty Five | पञ्चत्रिन्शतः |
| 36 | Thirty Six | षड्त्रिन्शतः |
| 37 | Thirty Seven | सप्तत्रिन्शतः |
| 38 | Thirty Eight | अष्टात्रिन्शतः |
| 39 40-1 | Thirty Nine Forty minus One | नवत्रिन्शतः एकोणचत्वारींशतः |
| 40 | Forty | चत्वारींशतः |
| 41 | Forty One | एकचत्वारींशतः |
| 42 | Forty Two | द्वचत्वारींशतः |
| 43 | Forty Three | त्रिचत्वारींशतः |
| 44 | Forty Four | चतुश्चत्वारींशतः |
| 45 | Forty Five | पञ्चचत्वारींशतः |
| 46 | Forty Six | षट्चत्वारींशतः |
| 47 | Forty Seven | सप्तचत्वारींशतः |
| 48 | Forty Eight | अष्टचत्वारींशतः |
| 49 50-1 | Forty Nine Fifty minus One | नवचत्वारींशतः एकोणपञ्चाशतः |
| 50 | Fifty | पञ्चाशतः |
| 51 | Fifty One | एकपञ्चाशतः |
| 52 | Fifty Two | द्वपञ्चाशतः |
| 53 | Fifty Three | त्रिपञ्चाशतः |
| 54 | Fifty Four | चतुर्पञ्चाशतः |
| 55 | Fifty Five | पञ्चपञ्चाशतः |
| 56 | Fifty Six | षड्पञ्चाशतः |
| 57 | Fifty Seven | सप्तपञ्चाशतः |
| 58 | Fifty Eight | अष्टपञ्चाशतः |
| 59 60-1 | Fifty Nine Sixty minus One | नवपञ्चाशतः एकोणषष्टी |
| 60 | Sixty | षष्टी: |
| 61 | Sixty One | एकषष्टी |
| 62 | Sixty Two | द्विषष्टी |
| 63 | Sixty Three | त्रिषष्टी |
| 64 | Sixty Four | चतुर्षष्टी |
| 65 | Sixty Five | पञ्चषष्टी |
| 66 | Sixty Six | षड्षष्टी |
| 67 | Sixty Seven | सप्तषष्टी |
| 68 | Sixty Eight | अष्टषष्टी |
| 69 70-1 | Sixty Nine Seventy minus One | नवषष्टी एकोणसप्तति |
| 70 | Seventy | सप्तति |
| 71 | Seventy One | एकसप्तति |
| 72 | Seventy Two | द्विसप्तति |
| 73 | Seventy Three | त्रिसप्तति |
| 74 | Seventy Four | चतुर्सप्तति |
| 75 | Seventy Five | पञ्चसप्तति |
| 76 | Seventy Six | षड्सप्तति |
| 77 | Seventy Seven | सप्तसप्तति |
| 78 | Seventy Eight | अष्टसप्तति |
| 79 80-1 | Seventy Nine Eighty minus One | नवसप्तति एकोणाशिति |
| 80 | Eighty | अशीति |
| 81 | Eighty One | एकाशीति |
| 82 | Eighty Two | द्व्यशीति |
| 83 | Eighty Three | त्र्यशीति |
| 84 | Eighty Four | चतुरशीति |
| 85 | Eighty Five | पञ्चाशीति |
| 86 | Eighty Six | षडशीति |
| 87 | Eighty Seven | सप्ताशीति |
| 88 | Eighty Eight | अष्टाशीति |
| 89 90-1 | Eighty Nine Ninety minus One | नवाशीति एकोणनवति |
| 90 | Ninety | नवति |
| 91 | Ninety One | एकनवति |
| 92 | Ninety Two | द्वानवति |
| 93 | Ninety Three | त्रिनवति |
| 94 | Ninety Four | चतुर्नवति |
| 95 | Ninety Five | पञ्चनवति |
| 96 | Ninety Six | शन्नवति |
| 97 | Ninety Seven | सप्तनवति |
| 98 | Ninety Eight | अष्टनवति |
| 99 100-1 | Ninety Nine One Hundred minus One | नवनवति एकोणशत |
| 100 | One Hundred | शतम् |
| 200 | Two Hundred | द्विशतम् |
| 300 | Three Hundred | त्रिशतम् |
| 400 | Four Hundred | चतुश्शतम् |
| 500 | Five Hundred | पञ्चशतम् |
| 600 | Six Hundred | षड्शतम् |
| 700 | Seven Hundred | सप्तशतम् |
| 800 | Eight Hundred | अष्टशतम् |
| 900 | Nine Hundred | नवशतम् |
| 1,000 | One Thousand | सहस्त्रम् |
| 10,000 | Ten Thousand | दशसहस्त्र / अयुत |
| 1,00,000 | One Hundred Thousand | लक्षम् |
| 10,00,000 | One Million | नियुत / प्रयुत |
| 1,00,00,000 | Ten Million | कोटिः |
| 10,00,00,000 | Hundred Million - Ten Lakh | अर्बुद |
| 1,00,00,00,000 | One Billion | अब्ज |
| 10,00,00,00,000 | Ten Billion | खर्व |
| 1,00,00,00,00,000 | Hundred Billion | निखर्व |
| 10,00,00,00,00,000 | One Trillion | महापद्म |
| 1,00,00,00,00,00,000 | Ten Trillion | शङ्कु |
| 10,00,00,00,00,00,000 | Hundred Trillion | जलधि |
| 1,00,00,00,00,00,00,000 | Quadrillion | अन्त्य |
| 10,00,00,00,00,00,00,000 | Ten Quadrillion | मध्य |
| 1,00,00,00,00,00,00,00,000 | Hundred Quadrillion | परार्ध |
Tuesday, January 25, 2011
Lesson 1 - Greetings
| English | Sanskrit | Comments |
| Hello / Hi | नमस्ते| | - |
| Greetings | शुभाशयाः| | - |
| Good Morning | सुप्रभातम्| | - |
| Good Afternoon | स्वपराह्ण| | - |
| Good Evening | सुसन्ध्या| | |
| Good Night | शुभरात्रिः| | - |
| How are you? | कथम् अस्ति भवान् / भवती? | - |
| Fine, Thanks. | समीचीनं, धन्यवादः| | - |
| What is your name? | भवतः / भवत्याः नाम किं? | भवतः - masculine भवत्याः - feminine |
| My name is Sachin. | मम नाम सचिन:| | - |
| Thanks | धन्यवादः| | - |
| Welcome | स्वागतम्| | - |
| Excuse me / Pardon me. | क्षम्यताम् | - |
| See you tomorrow. | श्वः द्रक्ष्याम| | - |
| See you later. | अनन्तरं द्रक्ष्याम| | - |
| See you again. | पुनः द्रक्ष्याम| | - |
| Goodbye (may your way be good/may God be with you). | शुभाः ते पन्थानः| | - |
| Good luck.(Let it be good/blissful.) | शुभमस्तु| | - |
Monday, November 2, 2009
Lesson 3 - Verbs - क्रियापदानि (verbs)
| 100 MOST COMMON VERBS IN ANY LANGUAGE. | |||
| Verb | Example | ||
| English | Sanskrit | English | Sanskrit |
| to accept | अङ्गी- कृ | I accept. | अहं अङ्गीकरोमि| |
| to allow | |||
| to arrive | |||
| to ask | प्रछ् | I ask. | अहं पृच्छामि| |
| to be | अस् | I am. | अहं अस्मि| |
| to be able to can may | शक् | I can I am able to I may | अहं शक्नोमि| |
| to believe | |||
| to borrow | |||
| to break | भिद् रुज् | I break. | अहं भेदयामि| अहं रुजामि| |
| to bring | आनय | I bring. | अहं आनयामि| |
| to buy | क्री | I buy. | अहं क्रीणामि| |
| to cancel | |||
| to change | परि + वृत् | I change. | अहं परिवर्तयामि| |
| to clean | परिष् + कृ | I clean. | अहं परिष्करोमि| |
| to comb | |||
| to come | आगच्छ | I come. | अहं आगच्छामि| |
| to complain | |||
| to cost | |||
| to cough | |||
| to count | गण् | I count. | अहं गणयामि| |
| to cry / to weep | रुद | I cry. | अहं रुदामि| |
| to cut | वप् तक्ष् कृत् खण्ड् छिद् | I cut. | अहं वपामि| अहं तक्षामि| अहं कर्तामि| अहं खण्डयामि| अहं छिनामि| |
| to dance | |||
| to draw | आ + लिख् | I draw. | अहं आलिखामि |
| to drink | पिब | I drink. | अहं पिबामि| |
| to drive | चल् | I drive. | अहं चालयामि| |
| to earn | अर्ज् | I earn. | अहं अर्जामि| |
| to eat | खाद | I eat. | अहं खादामि| |
| to explain | वर्ण् | I explain. | अहं वर्णयामि| |
| to fall | पत | I fall. | अहं पतामि| |
| to fill | पॄ | I fill. | अहं पृणामि| |
| to find | विन्द् | I find. | अहं विन्दामि| |
| to finish | |||
| to fit | |||
| to fix | |||
| to fly | |||
| to forget | वि + स्मृ | I forget. | अहं विस्मरामि| |
| to get | लभ् | I get. | अहं लभामि| |
| to give | दा | I give. | अहं यच्छामि| |
| to go | गम् | I go. | अहं गच्छामि| |
| to have | |||
| to have to, should | |||
| to have to, must | |||
| to hear | |||
| to hurt | |||
| to know | ज्ञा | I know. | अहं जानामि| |
| to learn | |||
| to leave | |||
| to like | |||
| to listen | |||
| to live | |||
| to look / to see | दृश् | I see. | अहं पश्यामि| |
| to look at | |||
| to look for | |||
| to lose | |||
| to love | |||
| to make / to do | कृ | I do. | अहं करोमि| |
| to mean | |||
| to need | |||
| to open | |||
| to close/shut | |||
| to organize | |||
| to pay | |||
| to pay for | |||
| to play | खेल् | I play. | अहं खेलामि| |
| to put | |||
| to rain | वृष् | Rain rains. | वर्षा वर्षति| |
| to read | पठ् | I read. | अहं पठामि| |
| to rent | |||
| to repeat | |||
| to reply | |||
| to run | धाव | I run. | अहं धावामि| |
| to say | वद् | I say. | अहं वदामि| |
| to scream, to shout, to scold | गर्ज | I shout. | अहं गर्जामि| |
| to see / to look | दृश् | I see. | अहं पश्यामि| |
| to sell | |||
| to send | |||
| to sign | |||
| to sing | |||
| to sit | उपविश | I sit. | अहं उपविश्यामि| |
| to sleep | स्वप | I sleep. | अहं स्वपामि| |
| to smell | घ्रा | I smell. | अहं जिघ्रामि| |
| to smoke | |||
| to spank / hit | ताड | I hit. | अहं ताडामि| |
| to speak | वद | I speak. | अहं वदामि| |
| to spell | |||
| to spend | |||
| to stand | |||
| to stand up | उत्तिष्ठ | I stand up. | अहं उत्तिष्ठामि| |
| to start/begin | |||
| to steal | चुर् | I steal. | अहं चोरयामि| |
| to stop | |||
| to study | पठ् | I study. | अहं पठामि| |
| to succeed | |||
| to swim | |||
| to take | नय | I take. | अहं नयामि| |
| to talk | वद् | I talk. | अहं वदामि| |
| to teach | |||
| to tell | |||
| to think | |||
| to toss / throw | क्षिप | I throw. | अहं क्षिपामि| |
| to translate | |||
| to travel | |||
| to try | |||
| to turn off | |||
| to turn on | |||
| to type | |||
| to understand | |||
| to use | |||
| to wait | तिष्ठ | I wait. | अहं तिष्ठामि| |
| to wake up | |||
| to walk | चल् | I walk. | अहं चलामि| |
| to want | इष् | I want. | अहं इच्छामि| |
| to wash | क्षाल् | I wash. | अहं क्षालामि| |
| to watch | |||
| to work | |||
| to worry | |||
| to write | लिख् | I write. | अहं लिखामि| |
Sunday, November 1, 2009
अग्निः शेषं ऋणः शेषं शत्रुः शेषं तथैव च
अग्निः शेषं ऋणः शेषं शत्रुः शेषं तथैव च।
पुनः पुनः प्रवर्धेत तस्मात् शेषं न कारयेत्॥
अग्निः - fire
शेषं - remnant
ऋणः - loan
शेषं - remnant
शत्रुः - enemy
शेषं - remnant
तथैव - तथा + एव - similarly
च - and
पुनः - again
पुनः - again
प्रवर्धेत - grows
तस्मात् - in that
शेषं - remnant
न - no
कारयेत् - should do
Remnant fire, remnant loan and similarly remnant enemy grows(becomes powerful) again and again. In that remnant should not be left (they should be destroyed completely).
पुनः पुनः प्रवर्धेत तस्मात् शेषं न कारयेत्॥
अग्निः - fire
शेषं - remnant
ऋणः - loan
शेषं - remnant
शत्रुः - enemy
शेषं - remnant
तथैव - तथा + एव - similarly
च - and
पुनः - again
पुनः - again
प्रवर्धेत - grows
तस्मात् - in that
शेषं - remnant
न - no
कारयेत् - should do
Remnant fire, remnant loan and similarly remnant enemy grows(becomes powerful) again and again. In that remnant should not be left (they should be destroyed completely).
किं हारैः किमु कङकणैः किमसमैः कर्णावतंसैरलं
किं हारैः किमु कङकणैः किमसमैः कर्णावतंसैरलं
केयूरैर्मणिकुण्डलैरलमलं साऽडम्बरैरम्बरै:।
पुंसामेकमखण्डितं पुनरिदं मन्यामहे मण्डनं
यन्निष्पीडितपार्वणामृतकरस्यन्दोपमा सूक्तय॥
केयूरैर्मणिकुण्डलैरलमलं साऽडम्बरैरम्बरै:।
पुंसामेकमखण्डितं पुनरिदं मन्यामहे मण्डनं
यन्निष्पीडितपार्वणामृतकरस्यन्दोपमा सूक्तय॥
प्रथमवयसिपीतं तोयमल्पं स्मरन्तः शिरसि निहितभारा नारिकेला नराणाम्
प्रथमवयसिपीतं तोयमल्पं स्मरन्तः शिरसि निहितभारा नारिकेला नराणाम्।
ददति जलमनल्पास्वादमाजीवितान्तं न हि कृतमुपकारं साधवो विस्मरन्ति॥
ददति जलमनल्पास्वादमाजीवितान्तं न हि कृतमुपकारं साधवो विस्मरन्ति॥
यद्यपि खदिरारण्ये गुप्तो वस्ते हि चम्पकः वृक्षः
यद्यपि खदिरारण्ये गुप्तो वस्ते हि चम्पकः वृक्षः।
तदपि च परिमलमतुलं दिशि दिशि कथयेत्समीरणस्तस्य॥
तदपि च परिमलमतुलं दिशि दिशि कथयेत्समीरणस्तस्य॥
कस्तूरी जायते कस्मात् को हन्ति करिणां शतम्
कस्तूरी जायते कस्मात् को हन्ति करिणां शतम्।
किं कुर्यात् कातरो युद्धे मृगात् सिंहः पलायते॥
किं कुर्यात् कातरो युद्धे मृगात् सिंहः पलायते॥
अपारे काव्यसंसारे कविरेकः प्रजापतिः
अपारे काव्यसंसारे कविरेकः प्रजापतिः।
यथास्मै रोचते विश्वं तथा वै परिवर्तते॥
यथास्मै रोचते विश्वं तथा वै परिवर्तते॥
स्वायत्तमेकान्तहितं विधात्रा विनिर्मितं छादनमज्ञतायाः
स्वायत्तमेकान्तहितं विधात्रा विनिर्मितं छादनमज्ञतायाः।
विशेषतः सर्वविदां समाजे विभूषणं मौनमपण्डितानाम्॥
विशेषतः सर्वविदां समाजे विभूषणं मौनमपण्डितानाम्॥
यथा काष्ठं च काष्ठं च समेयातां महोदधौ
यथा काष्ठं च काष्ठं च समेयातां महोदधौ।
समेत्य च व्यपेयातां तद्वद्भूतसमागमः॥
समेत्य च व्यपेयातां तद्वद्भूतसमागमः॥
ताडिताः पीडिता ये स्युतान् ममेत्यभ्युदीरयेत्
ताडिताः पीडिता ये स्युतान् ममेत्यभ्युदीरयेत्।
स साधुरवगन्तव्यस्तत्र द्रष्टव्य ईश्वरः॥
स साधुरवगन्तव्यस्तत्र द्रष्टव्य ईश्वरः॥
चरेषु जातमात्रेषु वस्तुषु स्थावरेषु च
चरेषु जातमात्रेषु वस्तुषु स्थावरेषु च।
सफलं दृश्यते सर्वं विफलं नैव दृश्यते॥
सफलं दृश्यते सर्वं विफलं नैव दृश्यते॥
नानाधर्मनिगूढतत्वनिचिता यत्संस्कृती राजते
नानाधर्मनिगूढतत्वनिचिता यत्संस्कृती राजते
सेयं भारतभूर्नितान्तरुचिरा मातैव नः सर्वदा।
तस्या उन्नतिहेतवे हि भवतां ज्ञानं तथा मे बलं
संपन्ना बलशालिनी विजयतां मे मातृभूः सर्वदा॥
सेयं भारतभूर्नितान्तरुचिरा मातैव नः सर्वदा।
तस्या उन्नतिहेतवे हि भवतां ज्ञानं तथा मे बलं
संपन्ना बलशालिनी विजयतां मे मातृभूः सर्वदा॥
कल्पद्रुमः कल्पितमेव सूते सा कामधेनू कामितमेव दोग्धि
कल्पद्रुमः कल्पितमेव सूते सा कामधेनू कामितमेव दोग्धि।
चिन्तामणिश्चिन्तितमेव दत्ते सतां तु सङ्गः सकलं प्रसूते॥
कल्पद्रुमः - Wish tree (tree which grants the wishes of the persons standing beneath it)
कल्पितमेव - कल्पितम् + एव
-------कल्पितम् - thought/wished
-------एव - only
सूते - gives
सा - she/that
कामधेनू - Wish Cow
कामितमेव - कामितम + एव
-------कामितम - thought/wished
-------एव - only
दोग्धि - gives
चिन्तामणि: - Wish stone
चिन्तितमेव - चिन्तितम् + एव
-------चिन्तितम् - thought/wished
-------एव - only
दत्ते - gives
सतां - saints'
तु - but
सङ्गः - accompaniment
सकलं - everything
प्रसूते - produces/gives
Wish tree gives only that is wished, Wish cow gives only that is wished, Wish stone gives only that is wished, but saints' accompaniment produces everything.
चिन्तामणिश्चिन्तितमेव दत्ते सतां तु सङ्गः सकलं प्रसूते॥
कल्पद्रुमः - Wish tree (tree which grants the wishes of the persons standing beneath it)
कल्पितमेव - कल्पितम् + एव
-------कल्पितम् - thought/wished
-------एव - only
सूते - gives
सा - she/that
कामधेनू - Wish Cow
कामितमेव - कामितम + एव
-------कामितम - thought/wished
-------एव - only
दोग्धि - gives
चिन्तामणि: - Wish stone
चिन्तितमेव - चिन्तितम् + एव
-------चिन्तितम् - thought/wished
-------एव - only
दत्ते - gives
सतां - saints'
तु - but
सङ्गः - accompaniment
सकलं - everything
प्रसूते - produces/gives
Wish tree gives only that is wished, Wish cow gives only that is wished, Wish stone gives only that is wished, but saints' accompaniment produces everything.
किसलयानि कुतः कुसुमानि वा
किसलयानि कुतः कुसुमानि वा
क्व च फलानि तथा नववीरुधाम्।
अयमकारणकारुणिको न चेत्
वितरतीह पयांसि पयोधरः॥
क्व च फलानि तथा नववीरुधाम्।
अयमकारणकारुणिको न चेत्
वितरतीह पयांसि पयोधरः॥
यदेवोपनत दुःखात्सुखं तद्रसवत्तरम्
यदेवोपनत दुःखात्सुखं तद्रसवत्तरम्।
निर्वाणाय तरुच्छाया तप्तस्य हि विशेषतः॥
निर्वाणाय तरुच्छाया तप्तस्य हि विशेषतः॥
प्राणान् त्यजति देशार्थं पीडितानां सहायकः
प्राणान् त्यजति देशार्थं पीडितानां सहायकः।
य आचरति कल्याणं लोकेमानं स विन्दति॥
य आचरति कल्याणं लोकेमानं स विन्दति॥
हस्ताक्षरं समीचीनं मित्रं ज्ञेयं चिरन्तनम्
हस्ताक्षरं समीचीनं मित्रं ज्ञेयं चिरन्तनम्।
तदेव विपरीतं चेत् शत्रुवत् गण्यते बुधैः ॥
तदेव विपरीतं चेत् शत्रुवत् गण्यते बुधैः ॥
त्यजेत्क्षुधार्ता महिला स्वपुत्रं खादेत्क्षुधार्ता भुजगी स्वमण्डम्
त्यजेत्क्षुधार्ता महिला स्वपुत्रं खादेत्क्षुधार्ता भुजगी स्वमण्डम्।
बुभुक्षितः किं न करोति पापं क्षीणा नरा निष्करुणा भवन्ति॥
बुभुक्षितः किं न करोति पापं क्षीणा नरा निष्करुणा भवन्ति॥
निन्दन्तु नीतिनिपुणाः यदि वा स्तुवन्तु
निन्दन्तु नीतिनिपुणाः यदि वा स्तुवन्तु
लक्ष्मीः समाविशतु गच्छतु वा यथेष्टम्।
अद्यैव मरणमस्तु युगान्तरे वा
न्याय्यात्पथः प्रचलन्ति पदं न धीराः॥
लक्ष्मीः समाविशतु गच्छतु वा यथेष्टम्।
अद्यैव मरणमस्तु युगान्तरे वा
न्याय्यात्पथः प्रचलन्ति पदं न धीराः॥
घृष्टं घृष्टं पुनरपि पुनश्चन्दनं चारुगन्धम्
घृष्टं घृष्टं पुनरपि पुनश्चन्दनं चारुगन्धम्
छिन्नं छिन्नं पुनरपि पुनः स्वादु चैवेक्षुदण्डम्।
दग्धं दग्धं पुनरपि पुनः काञ्चनं कान्तवर्णम्
प्राणान्तेऽपिप्रकृतिविकृतिर्जायते नोत्तमानाम्॥
छिन्नं छिन्नं पुनरपि पुनः स्वादु चैवेक्षुदण्डम्।
दग्धं दग्धं पुनरपि पुनः काञ्चनं कान्तवर्णम्
प्राणान्तेऽपिप्रकृतिविकृतिर्जायते नोत्तमानाम्॥
उद्योगिनं पुरुषसिंहमुपैति लक्ष्मी: दैवेन देयमिती कापुरुषावदन्ति
उद्योगिनं पुरुषसिंहमुपैति लक्ष्मी: दैवेन देयमिती कापुरुषावदन्ति ।
दैवं निहत्य कुरु पौरुषमात्मशक्त्या यत्ने कृते यदि न सिध्यति कोऽत्र दोषः॥
दैवं निहत्य कुरु पौरुषमात्मशक्त्या यत्ने कृते यदि न सिध्यति कोऽत्र दोषः॥
उदये सविता रक्तः रक्तश्चास्तमेन तथा
उदये सविता रक्तः रक्तश्चास्तमेन तथा।
सम्पत्तौ च विपत्तौ च साधूनामेकरुपता॥
सम्पत्तौ च विपत्तौ च साधूनामेकरुपता॥
Saturday, October 31, 2009
यदि सन्ति गुणाः पुंसां विकसन्त्येव ते स्वयम्
यदि सन्ति गुणाः पुंसां विकसन्त्येव ते स्वयम्।
न हि कस्तुरिकामोदः शपथेन विभाव्यते॥
न हि कस्तुरिकामोदः शपथेन विभाव्यते॥
अजरामरवत्प्राज्ञो विद्यामर्थं च साधयेत्
अजरामरवत्प्राज्ञो विद्यामर्थं च साधयेत्।
गृहीतं इव केशेषु मृत्युना धर्ममाचरेत्॥
गृहीतं इव केशेषु मृत्युना धर्ममाचरेत्॥
परोक्षे कार्यहन्तारं प्रत्यक्षे प्रियवादिनम्
परोक्षे कार्यहन्तारं प्रत्यक्षे प्रियवादिनम् ।
वर्जयेत् तादृशं मित्रं विषकुम्भं पयोमुखम्॥
वर्जयेत् तादृशं मित्रं विषकुम्भं पयोमुखम्॥
लभेत सिकतासु तैलमपि यत्नतः पीडयन्
लभेत सिकतासु तैलमपि यत्नतः पीडयन् ।
पिबेच्च मृगतृष्णिकासु सलिलं पिपासार्दितः॥
भुजङ्गमपि कोपितं शिरसि पुष्पवद्धारयेत्।
न तु प्रतिनिविष्टमूर्खजनचितमाराधयेत्॥
पिबेच्च मृगतृष्णिकासु सलिलं पिपासार्दितः॥
भुजङ्गमपि कोपितं शिरसि पुष्पवद्धारयेत्।
न तु प्रतिनिविष्टमूर्खजनचितमाराधयेत्॥
पिबन्ति नद्यः स्वयमेव नाम्भः स्वयं न खादन्ति फलानि वृक्षाः
पिबन्ति नद्यः स्वयमेव नाम्भः स्वयं न खादन्ति फलानि वृक्षाः।
नादन्ति सस्यं खलु वारिवाहाः परोपकाराय् सता विभूतयः॥
नादन्ति सस्यं खलु वारिवाहाः परोपकाराय् सता विभूतयः॥
रविश्चन्द्रो घना वृक्षा नदी गावश्च सज्जना
रविश्चन्द्रो घना वृक्षा नदी गावश्च सज्जना।
एते परोपकाराय युगे देवेन निर्मिता॥
एते परोपकाराय युगे देवेन निर्मिता॥
Saturday, October 24, 2009
परिवर्तिनि संसारे मृतः को वा न जायते
परिवर्तिनि संसारे मृतः को वा न जायते ।
स जातो येन् जातेन याति वंशः समुन्नतिम् ॥
स जातो येन् जातेन याति वंशः समुन्नतिम् ॥
अल्पज्ञः पूज्यते ग्रामे विशेषज्ञविवर्जिते
अल्पज्ञः पूज्यते ग्रामे विशेषज्ञविवर्जिते ।
देशे वृक्षविनाभूतेऽप्येरण्डो हि वनस्पति: ॥
देशे वृक्षविनाभूतेऽप्येरण्डो हि वनस्पति: ॥
यस्य पातुं जलं न स्यात् क्षीरं वितरेत् कथम्
यस्य पातुं जलं न स्यात् क्षीरं वितरेत् कथम् ।
यस्स्वयं चलचित्तस्य स्थैर्यं नोपदिशेत् परम् ॥
यस्य - whose
पातुं - to drink
जलं - water
न - no
स्यात् - to be
क्षीरं - milk
वितरेत् - distribute/give
कथम् - how
यस्स्वयं - यः + स्वयम्
---------- यः - who
---------- स्वयम् - self
चलचित्तस्य - of fickle mind
स्थैर्यं - firmness/stability
नोपदिशेत् - न + उपदिशेत्
--------- न - does not (can not)
--------- उपदिशेत् - advise
परम् - others
Meaning: How can he, who has no water to drink, distribute milk? One who himself is fickle minded cannot advise firmness to others.
यस्स्वयं चलचित्तस्य स्थैर्यं नोपदिशेत् परम् ॥
यस्य - whose
पातुं - to drink
जलं - water
न - no
स्यात् - to be
क्षीरं - milk
वितरेत् - distribute/give
कथम् - how
यस्स्वयं - यः + स्वयम्
---------- यः - who
---------- स्वयम् - self
चलचित्तस्य - of fickle mind
स्थैर्यं - firmness/stability
नोपदिशेत् - न + उपदिशेत्
--------- न - does not (can not)
--------- उपदिशेत् - advise
परम् - others
Meaning: How can he, who has no water to drink, distribute milk? One who himself is fickle minded cannot advise firmness to others.
मन्दोऽपि धीमतस्सङगात् वीतमाद्यो भवेन्नरः
मन्दोऽपि धीमतस्सङगात् वीतमाद्यो भवेन्नरः ।
प्रसीदेत् कतकासङात् प्रभूतं कलुषं जलम् ॥
प्रसीदेत् कतकासङात् प्रभूतं कलुषं जलम् ॥
Wednesday, October 21, 2009
विद्वत्वं च नृपत्वं च नैव तुल्यं कदाचन
विद्वत्वं च नृपत्वं च नैव तुल्यं कदाचन ।
स्वदेशे पूज्यते राजा विद्वान् सर्वत्र पूज्यते ॥
स्वदेशे पूज्यते राजा विद्वान् सर्वत्र पूज्यते ॥
उदारस्य तृणं वित्तं शूरस्य मरणं तृणं
उदारस्य तृणं वित्तं शूरस्य मरणं तृणं ।
विरक्तस्य तृणं भार्या निस्पृहस्य तृणं जगत् ॥
For a generous person, money or wealth is insignificant (is equivalent to grass). For a brave person, death has no value (or it is no cause of worry). For a selfless (virakta) person, his family is insignificant. And for a person who has no desires, thi world is of no interest.
विरक्तस्य तृणं भार्या निस्पृहस्य तृणं जगत् ॥
For a generous person, money or wealth is insignificant (is equivalent to grass). For a brave person, death has no value (or it is no cause of worry). For a selfless (virakta) person, his family is insignificant. And for a person who has no desires, thi world is of no interest.
काव्यशास्त्रविनोदेन कालो गच्छति धीमताम्
काव्यशास्त्रविनोदेन कालो गच्छति धीमताम् ।
व्यसनेन च मूर्खाणां निद्रया कलहेन वा ॥
व्यसनेन च मूर्खाणां निद्रया कलहेन वा ॥
श्रोत्रं श्रुतेनैव न कुण्डलेन दानेन पाणिर्न तु कंकणेन
श्रोत्रं श्रुतेनैव न कुण्डलेन दानेन पाणिर्न तु कंकणेन ।
विभाति कायः करूणापराणाम् परोपकारैर्न तु चंदनेन ॥
विभाति कायः करूणापराणाम् परोपकारैर्न तु चंदनेन ॥
तैलाद् रक्षेत् जलाद् रक्षेत् रक्षेत् शिथिल बंधनात्
तैलाद् रक्षेत् जलाद् रक्षेत् रक्षेत् शिथिल बंधनात् ।
मूर्ख हस्ते न दातव्यं एवं वदति पुस्तकम् ॥
मूर्ख हस्ते न दातव्यं एवं वदति पुस्तकम् ॥
अयं निज: परो वेति गणना लघुचेतसाम्
अयं निज: परो वेति गणना लघुचेतसाम्।
उदारमनसानां तु वसुधैव कुटुंबकम्॥
This is mine or (somebody) else’s (is the way) narrow minded people count. But for broad minded people, (whole) earth is (like their) family.
उदारमनसानां तु वसुधैव कुटुंबकम्॥
This is mine or (somebody) else’s (is the way) narrow minded people count. But for broad minded people, (whole) earth is (like their) family.
वृत्तं यत्नेन संरक्षेद् वित्तमायाति याति च
वृत्तं यत्नेन संरक्षेद् वित्तमायाति याति च ।
अक्षीणो वित्ततं क्षीणो वृत्ततस्तु हतो हतः ॥
अक्षीणो वित्ततं क्षीणो वृत्ततस्तु हतो हतः ॥
अस्मिन्महामोहमये कटाहे सूर्याग्निना रात्रिदिवेन्धनेन
अस्मिन्महामोहमये कटाहे सूर्याग्निना रात्रिदिवेन्धनेन ।
मासर्तुदर्वीपरिघट्टनेन भूतानि कालः पचतीति वार्ता ॥
Yaksha had asked Yudhishthira, "What is the news?"
In answer to that Yudhishthira said -
In this frying pan of great illusion (the world), Time is cooking the creatures with the fire of the sun and having day and night as it's fuel and the months and seasons constituting the ladle. This is news. Time consumes everything and hence one should utilize the available little time for his own emancipation. Many people do not realsise that they are gradually being consumed by time and hence that is the news deserving widest publicity.
मासर्तुदर्वीपरिघट्टनेन भूतानि कालः पचतीति वार्ता ॥
Yaksha had asked Yudhishthira, "What is the news?"
In answer to that Yudhishthira said -
In this frying pan of great illusion (the world), Time is cooking the creatures with the fire of the sun and having day and night as it's fuel and the months and seasons constituting the ladle. This is news. Time consumes everything and hence one should utilize the available little time for his own emancipation. Many people do not realsise that they are gradually being consumed by time and hence that is the news deserving widest publicity.
जलान्तश्चन्द्रचपलं जीवनं खलु देहिनाम्
जलान्तश्चन्द्रचपलं जीवनं खलु देहिनाम् ।
तथाविधिमिति त्वाशाश्वत्कल्याणमाचरेत् ॥
Life of a man is like shaky reflection of moon in the water (is very short, and unstable). Knowing this, humans should always keep on doing a long lasting work that benefits the society.
तथाविधिमिति त्वाशाश्वत्कल्याणमाचरेत् ॥
Life of a man is like shaky reflection of moon in the water (is very short, and unstable). Knowing this, humans should always keep on doing a long lasting work that benefits the society.
भो दारिद्रयः नमस्तुभ्यं
भो दारिद्रयः नमस्तुभ्यं धन्योहं तव प्रसादत: ।
पश्यामि जगत्सर्वं न तु मां पश्यति जगत्रय: ॥
पश्यामि जगत्सर्वं न तु मां पश्यति जगत्रय: ॥
त्रीणि शिक्षेत् गर्दभात् |
अविश्रान्तम् वहेद् भारम् शीतोष्णं च न विन्दति ।
ससन्तोषस्तथा नित्यम् त्रीणि शिक्षेत् गर्दभात् ॥
ससन्तोषस्तथा नित्यम् त्रीणि शिक्षेत् गर्दभात् ॥
Thursday, September 17, 2009
मनुष्यरुपेण मृगाश्चरन्ति
येषां न विद्या न तपो न दानं ज्ञानं न शीलं न गुणो न धर्मः।
ते मर्त्यलोके भुवि भारभूता मनुष्यरुपेण मृगाश्चरन्ति॥
ते मर्त्यलोके भुवि भारभूता मनुष्यरुपेण मृगाश्चरन्ति॥
साहित्यसंङ्गीत कलाविहीनः
साहित्यसंङ्गीत कलाविहीनः साक्ष्यात्पशु: पुच्छविषाणहीन:।
तृणं न खादन्नपि जीवमनस्तभ्दागधेयं परमं पशूनाम्॥
तृणं न खादन्नपि जीवमनस्तभ्दागधेयं परमं पशूनाम्॥
Monday, April 6, 2009
एतद् स्त्रीलिंग(Feminine) - She (when the person referred is near to the person who is talking)
एतद् स्त्रीलिंग(Feminine) - She (when the person referred is near to the person who is talking)
| . | Singular/एकवचन | Dual/द्विवचन | Plural/बहुवचन | विभक्ती |
| Nominative | एषा | एते | एताः | प्रथमा |
| Vocative | एताम्/एनाम् | एते/एने | एताः/एनाः | द्वितीया |
| Accusative | एतया/एनया | एताभ्याम् | एताभिः | तृतीया |
| Instrumental | एतस्यै | एताभ्याम् | एताभ्यः | चतुर्थी |
| Dative | एतस्याः | एताभ्याम् | एताभ्यः | पंचमी |
| Ablative | एतस्याः | एतयोः/एनयो: | एतासाम् | षष्ठी |
| Genitive | एतस्याम् | एतयोः/एनयोः | एतासु | सप्तमी |
एतद् नपुंसकलिंग (Neuter) - It (when the object referred is near to the person who is talking)
एतद् नपुंसकलिंग (Neuter) - It (when the object referred is near to the person who is talking)
| . | Singular/एकवचन | Dual/द्विवचन | Plural/बहुवचन | विभक्ती |
| Nominative | एतत्/एतद् | एते | एतानि | प्रथमा |
| Vocative | एतम्/एनद् | एते/एने | एतानि/एनानि | द्वितीया |
| Accusative | एतेन/एनेन | एताभ्याम् | एतैः | तृतीया |
| Instrumental | एतस्मै | एताभ्याम् | एतेभ्यः | चतुर्थी |
| Dative | एतस्मात् | एताभ्याम् | एतेभ्यः | पंचमी |
| Ablative | एतस्य | एतयोः/एनयो: | एतेषाम् | षष्ठी |
| Genitive | एतस्मिन् | एतयोः/एनयोः | एतेषु | सप्तमी |
एतद् पुल्लिंग (Masculine) - He (when the person referred is near to the person who is talking)
एतद् पुल्लिंग (Masculine) - He (when the person referred is near to the person who is talking)
| . | Singular/एकवचन | Dual/द्विवचन | Plural/बहुवचन | विभक्ती |
| Nominative | एषः | एतौ | एते | प्रथमा |
| Vocative | एतम्/एनम् | एतौ/एनौ | एतान्/एनान् | द्वितीया |
| Accusative | एतेन/एनेन | एताभ्याम् | एतैः | तृतीया |
| Instrumental | एतस्मै | एताभ्याम् | एतेभ्यः | चतुर्थी |
| Dative | एतस्मात् | एताभ्याम् | एतेभ्यः | पंचमी |
| Ablative | एतस्य | एतयोः/एनयो: | एतेषाम् | षष्ठी |
| Genitive | एतस्मिन् | एतयोः/एनयोः | एतेषु | सप्तमी |
तद् नपुंसकलिंग(Neuter) - It
तद् नपुंसकलिंग(Neuter) - It
| . | Singular/एकवचन | Dual/द्विवचन | Plural/बहुवचन | विभक्ती |
| Nominative | तत्/तद् | ते | तानि | प्रथमा |
| Vocative | तत्/तद् | ते | तानि | द्वितीया |
| Accusative | तेन | ताभ्याम् | तैः | तृतीया |
| Instrumental | तस्मै | ताभ्याम् | तेभ्यः | चतुर्थी |
| Dative | तस्मात् | ताभ्याम् | तेभ्यः | पंचमी |
| Ablative | तस्य | तयोः | तेषाम् | षष्ठी |
| Genitive | तस्मिन् | तयो: | तेषु | सप्तमी |
तद् स्त्रीलिंग (Feminine) - She
तद् स्त्रीलिंग (Feminine) - She
| . | Singular/एकवचन | Dual/द्विवचन | Plural/बहुवचन | विभक्ती |
| Nominative | सा | ते | ताः | प्रथमा |
| Vocative | ताम् | ते | ताः | द्वितीया |
| Accusative | तया | ताभ्याम् | ताभिः | तृतीया |
| Instrumental | तस्यै | ताभ्याम् | ताभ्यः | चतुर्थी |
| Dative | तस्याः | ताभ्याम् | ताभ्यः | पंचमी |
| Ablative | तस्याः | तयोः | तासाम् | षष्ठी |
| Genitive | तस्याम् | तयोः | तासु | सप्तमी |
तद् पुल्लिंग (Masculine) - He
तद् पुल्लिंग (Masculine) - He
| . | Singular/एकवचन | Dual/द्विवचन | Plural/बहुवचन | विभक्ती |
| Nominative | सः | तौ | ते | प्रथमा |
| Vocative | तम् | तौ | तान् | द्वितीया |
| Accusative | तेन | ताभ्याम् | तैः | तृतीया |
| Instrumental | तस्मै | ताभ्याम् | तेभ्यः | चतुर्थी |
| Dative | तस्मात् | ताभ्याम् | तेभ्यः | पंचमी |
| Ablative | तस्य | तयोः | तेषाम् | षष्ठी |
| Genitive | तस्मिन् | तयो: | तेषु | सप्तमी |
शान्ति मंत्र:, peace mantra
ॐ
सह नाववतु। सह नौ भुनक्तु। सह वीर्यं करवावहै।
तेजस्विनावधीतमस्तु मा विद्विषावहै॥
ॐ शान्ति: शान्ति: शान्ति: ।
ॐ - It is a mystical or sacred syllable placed at the beginning of most Hindu texts as a sacred exclamation to be uttered at the beginning and end of a reading of the Vedas or any prayer or mantra. - Pronounced as "oum"
सह - Together
नाववतु = नौ + अवतु
----------नौ - the two of us
----------अवतु - may be protected
सह - Together
नौ - the two of us
भुनक्तु - may be bestowed enjoyment upon
सह - Together
वीर्यम् - bravery, heroism, great energy
करवावहै - may us two work
तेजस्विनावधीतमस्तु = तेजस्वि + नौ + अधीतम् + अस्तु
------------------------------तेजस्वि - brilliant
------------------------------नौ - the two of us
------------------------------अधीतम् - at studies
------------------------------अस्तु - let become
मा - never
विद्विषावहै - may we two quarrel
शान्ति: - (let there be) peace
Meaning: Together, may the two of us be protected.
Together, may the two of us be bestowed enjoyment upon.(may we be nourished.)
Together, may us two do bravery.(may us work with great energy.)
May the two of us become brilliant at studies.
(and) never may we two quarrel.
(let there be) Peace, (let there be) Peace, (let there be) Peace
सह नाववतु। सह नौ भुनक्तु। सह वीर्यं करवावहै।
तेजस्विनावधीतमस्तु मा विद्विषावहै॥
ॐ शान्ति: शान्ति: शान्ति: ।
ॐ - It is a mystical or sacred syllable placed at the beginning of most Hindu texts as a sacred exclamation to be uttered at the beginning and end of a reading of the Vedas or any prayer or mantra. - Pronounced as "oum"
सह - Together
नाववतु = नौ + अवतु
----------नौ - the two of us
----------अवतु - may be protected
सह - Together
नौ - the two of us
भुनक्तु - may be bestowed enjoyment upon
सह - Together
वीर्यम् - bravery, heroism, great energy
करवावहै - may us two work
तेजस्विनावधीतमस्तु = तेजस्वि + नौ + अधीतम् + अस्तु
------------------------------तेजस्वि - brilliant
------------------------------नौ - the two of us
------------------------------अधीतम् - at studies
------------------------------अस्तु - let become
मा - never
विद्विषावहै - may we two quarrel
शान्ति: - (let there be) peace
Meaning: Together, may the two of us be protected.
Together, may the two of us be bestowed enjoyment upon.(may we be nourished.)
Together, may us two do bravery.(may us work with great energy.)
May the two of us become brilliant at studies.
(and) never may we two quarrel.
(let there be) Peace, (let there be) Peace, (let there be) Peace
Saturday, April 4, 2009
यदा यदा हि धर्मस्य - yadaa yadaa hi dharmasya
यदा यदा हि धर्मस्य ग्लानिर्भवति भारत।
अभ्युत्थानम् अधर्मस्य तदात्मानम् सृजाम्यहम्॥
यदा यदा हि - Whenever (हि - certainty of something)
धर्मस्य - righteousness
ग्लानिर्भवति + ग्लानिः + भवति
--------ग्लानिः - decay
--------भवति - happens
भारत - Bhaarat - son of King Bharat
अभ्युत्थानम् - extermination / uproot
अधर्मस्य - of unrighteousness
तदात्मानम् - तद् + आत्मानम्
--------तद् - at that time
--------आत्मानम् - myself
सृजाम्यहम् - सृजामि + अहम्
--------सृजामि - create (manifest)
--------अहम् - I
Meaning: O son of king Bharat, whenever the decay of righteousness happens, I manifest myself at that time for the extermination of unrighteousness.
अभ्युत्थानम् अधर्मस्य तदात्मानम् सृजाम्यहम्॥
यदा यदा हि - Whenever (हि - certainty of something)
धर्मस्य - righteousness
ग्लानिर्भवति + ग्लानिः + भवति
--------ग्लानिः - decay
--------भवति - happens
भारत - Bhaarat - son of King Bharat
अभ्युत्थानम् - extermination / uproot
अधर्मस्य - of unrighteousness
तदात्मानम् - तद् + आत्मानम्
--------तद् - at that time
--------आत्मानम् - myself
सृजाम्यहम् - सृजामि + अहम्
--------सृजामि - create (manifest)
--------अहम् - I
Meaning: O son of king Bharat, whenever the decay of righteousness happens, I manifest myself at that time for the extermination of unrighteousness.
Friday, April 3, 2009
गीतासार - The essence of Bhagvadgita
कर्मण्येवाधिकरस्ते मा फलेषु कदाचन।
मा कर्मफलहेतुर्भूर्मा ते सङ्गोऽस्त्वकर्मणि।
-श्रीमद्भगवद्गीता (२:४७)
कर्मण्येवाधिकरस्ते - कर्मणि + एव + अधिकार: + ते
------------- कर्मणि - prescribed work
------------- एव - only
------------- अधिकार: - right
------------- ते - your
मा - never
फलेषु - in the fruits
कदाचन - ever
मा - never
कर्मफलहेतुर्भूर्मा - कर्मफल + हेतुः + भुः + मा
------------- कर्मफल - fruit of work(result of work)
------------- हेतुः - cause
------------- भुः - exist, be
------------- मा - never
ते - your
सङ्गोऽस्त्वकर्मणि - सङगः + अस्तु + अकर्मणि
------------- सङगः - association/attachment
------------- अस्तु - be
------------- अकर्मणि - in/with inaction
Meaning: Your right is only (in) the (your) prescribed work/duties.
Never ever (in) the fruits/result (of work)
(Let) never the fruit(result) of action be the cause of (your) existence
(Let) never your attachment/association be with inaction
In other words:
Your right is to work only,
Never ever to the results,
Let not the fruits of action be your motive,
Nor let your attachment be to inaction.
मा कर्मफलहेतुर्भूर्मा ते सङ्गोऽस्त्वकर्मणि।
-श्रीमद्भगवद्गीता (२:४७)
कर्मण्येवाधिकरस्ते - कर्मणि + एव + अधिकार: + ते
------------- कर्मणि - prescribed work
------------- एव - only
------------- अधिकार: - right
------------- ते - your
मा - never
फलेषु - in the fruits
कदाचन - ever
मा - never
कर्मफलहेतुर्भूर्मा - कर्मफल + हेतुः + भुः + मा
------------- कर्मफल - fruit of work(result of work)
------------- हेतुः - cause
------------- भुः - exist, be
------------- मा - never
ते - your
सङ्गोऽस्त्वकर्मणि - सङगः + अस्तु + अकर्मणि
------------- सङगः - association/attachment
------------- अस्तु - be
------------- अकर्मणि - in/with inaction
Meaning: Your right is only (in) the (your) prescribed work/duties.
Never ever (in) the fruits/result (of work)
(Let) never the fruit(result) of action be the cause of (your) existence
(Let) never your attachment/association be with inaction
In other words:
Your right is to work only,
Never ever to the results,
Let not the fruits of action be your motive,
Nor let your attachment be to inaction.
सरस्वती - Goddess Saraswati
सरस्वती नमस्तुभ्यम् वरदे कामरुपिणी।
विद्यारंभम् करिष्यामि सिद्धीर्भवतु मे सदा॥
सरस्वती - goddess saraswati
नमस्तुभ्यम् - नमः + तुभ्यम्
---------- नमः - (I) worship
---------- तुभ्यम् - you
वरदे - giver of blessing
कामरुपिणी - incarnation of the wishes(fulfiller of wishes)
विद्यारंभम् - start education/studies
करिष्यामि - i am doing
सिद्धीर्भवतु - be available, be accomplishment/success
मे - (to) me
सदा - always
Meaing: O Goddess Saraswati, giver of blessings and fulfiller of wishes, I am starting my education/studies, always be available to me(bless me with your presence, bless me with success).
Goddess Saraswati is worshipped as the goddess of knowledge and is called upon whenever someone starts his educational/academic journey.
विद्यारंभम् करिष्यामि सिद्धीर्भवतु मे सदा॥
सरस्वती - goddess saraswati
नमस्तुभ्यम् - नमः + तुभ्यम्
---------- नमः - (I) worship
---------- तुभ्यम् - you
वरदे - giver of blessing
कामरुपिणी - incarnation of the wishes(fulfiller of wishes)
विद्यारंभम् - start education/studies
करिष्यामि - i am doing
सिद्धीर्भवतु - be available, be accomplishment/success
मे - (to) me
सदा - always
Meaing: O Goddess Saraswati, giver of blessings and fulfiller of wishes, I am starting my education/studies, always be available to me(bless me with your presence, bless me with success).
Goddess Saraswati is worshipped as the goddess of knowledge and is called upon whenever someone starts his educational/academic journey.
Thursday, April 2, 2009
पुरुषः puruShah
पात्रे त्यागी गुणे रागी विरागी विषयेष्वपि।
शास्त्रे बोद्धा रणे योद्धा पुरुषः पञ्चलक्षणः॥
पात्रे - to the eligible
त्यागी - one who sacrifices
गुणे - character (good manners)
रागी - lover
विरागी - ascetic
विषयेष्वपि - विषयेषु + अपि
----------विषयेषु - about material pleasure
----------अपि - also
शास्त्रे - sciences
बोद्धा - knowledgeable
रणे - battlefield
योद्धा - fighter
पुरुषः - man's
पञ्चलक्षणः - five characteristics
Meaning: Sacrificing for the eligible (bestowing benevolence on the needy), lover of good manners, also ascetic about material pleasure, knowledgeable in sciences, (good) fighter in the battlefield - these are (good) man's five characteristics.
शास्त्रे बोद्धा रणे योद्धा पुरुषः पञ्चलक्षणः॥
पात्रे - to the eligible
त्यागी - one who sacrifices
गुणे - character (good manners)
रागी - lover
विरागी - ascetic
विषयेष्वपि - विषयेषु + अपि
----------विषयेषु - about material pleasure
----------अपि - also
शास्त्रे - sciences
बोद्धा - knowledgeable
रणे - battlefield
योद्धा - fighter
पुरुषः - man's
पञ्चलक्षणः - five characteristics
Meaning: Sacrificing for the eligible (bestowing benevolence on the needy), lover of good manners, also ascetic about material pleasure, knowledgeable in sciences, (good) fighter in the battlefield - these are (good) man's five characteristics.
Sunday, March 15, 2009
सतां वर्त्म sataam vartma
अकृत्वा परसंतापमगत्वा खलनम्रताम् |
अनुसृत्य सतां वर्त्म यत्स्वल्पमपि तद् बहु ||
अकृत्वा -- Without doing
परसंतापमगत्वा -- परसंतापम् + अगत्वा
------------- परसंतापम् -- trouble to others
------------- अगत्वा -- without going
खलनम्रताम् -- bow in front of cruels
अनुसृत्य -- by following
सतां -- saint's
वर्त्म -- path
यत्स्वल्पमपि -- यत् + स्वल्पम् + अपि
----------- यत् -- whatever
----------- स्वल्पम् -- small(little)
----------- अपि -- even
तद् -- that
बहु -- is enough
Meaning: Without doing trouble to others, without bowing in front of the others, by following saint's path, whatever small (is achieved) that is enough.
अनुसृत्य सतां वर्त्म यत्स्वल्पमपि तद् बहु ||
अकृत्वा -- Without doing
परसंतापमगत्वा -- परसंतापम् + अगत्वा
------------- परसंतापम् -- trouble to others
------------- अगत्वा -- without going
खलनम्रताम् -- bow in front of cruels
अनुसृत्य -- by following
सतां -- saint's
वर्त्म -- path
यत्स्वल्पमपि -- यत् + स्वल्पम् + अपि
----------- यत् -- whatever
----------- स्वल्पम् -- small(little)
----------- अपि -- even
तद् -- that
बहु -- is enough
Meaning: Without doing trouble to others, without bowing in front of the others, by following saint's path, whatever small (is achieved) that is enough.
मनस्वी
मनस्वी म्रियते कामं कार्पण्यं न तु गच्छति ।
अपि निर्वाणमायाति नानलो याति शीतताम् ॥
मनस्वी -- one who has strong will power, दृढनिश्चयी
म्रियते -- dies
कामं -- of his own wish
कार्पण्यं -- weakness
न -- not
तु -- but
गच्छति -- goes ( becomes )
अपि -- even(similarly)
निर्वाणमायाति -- निर्वाणम् + आयाति -- goes to death ( dies )
नानलो -- न + अनलो -- fire does not
याति -- go to
शीतताम् -- coldness
Meaning:- Fire dies but does not go to coldness(does not become cold). Similarly, one with a strong will power dies of his own wish but never goes to weakness(becomes weak).
अपि निर्वाणमायाति नानलो याति शीतताम् ॥
मनस्वी -- one who has strong will power, दृढनिश्चयी
म्रियते -- dies
कामं -- of his own wish
कार्पण्यं -- weakness
न -- not
तु -- but
गच्छति -- goes ( becomes )
अपि -- even(similarly)
निर्वाणमायाति -- निर्वाणम् + आयाति -- goes to death ( dies )
नानलो -- न + अनलो -- fire does not
याति -- go to
शीतताम् -- coldness
Meaning:- Fire dies but does not go to coldness(does not become cold). Similarly, one with a strong will power dies of his own wish but never goes to weakness(becomes weak).
Sunday, November 23, 2008
एका प्रहेलिका (A Puzzle)
वृक्षस्य अग्रे फलं द्रुष्टं फलाग्रे व्रुक्षमेव च ।
अकारादि सकारान्तं यो जानाति स पण्डितः ॥
वृक्षस्य - of the tree
अग्रे - at the top
फलं - fruit
द्रुष्टं - after seeing
फलाग्रे - at the top of the fruit
व्रुक्षमेव् - again tree
च - only
अकारादि - a word that starts with "a"
सकारान्तं - a word that ends with "s"
यो - whoever
जानाति - understands
स - he
पण्डितः - knowledgeable person
Meaning: Whoever understands a word that starts with "a" and ends with "s" after looking at the fruit at the top of the tree and again the tree at the top of the fruit, is a knowledgeable person.
This is a puzzle about a fruit tree. A pineapple grows in the middle of a tree and hence at first grows at the top of the tree and then the tree continues to grow at the top of the pineapple. Whoever understands that the tree referred here is a pineapple tree just by looking at it is a knowledgeable person. In Sanskrit, the word for pineapple is "ananas" अननस, the word starts with "a" and ends with "s".
अकारादि सकारान्तं यो जानाति स पण्डितः ॥
वृक्षस्य - of the tree
अग्रे - at the top
फलं - fruit
द्रुष्टं - after seeing
फलाग्रे - at the top of the fruit
व्रुक्षमेव् - again tree
च - only
अकारादि - a word that starts with "a"
सकारान्तं - a word that ends with "s"
यो - whoever
जानाति - understands
स - he
पण्डितः - knowledgeable person
Meaning: Whoever understands a word that starts with "a" and ends with "s" after looking at the fruit at the top of the tree and again the tree at the top of the fruit, is a knowledgeable person.
This is a puzzle about a fruit tree. A pineapple grows in the middle of a tree and hence at first grows at the top of the tree and then the tree continues to grow at the top of the pineapple. Whoever understands that the tree referred here is a pineapple tree just by looking at it is a knowledgeable person. In Sanskrit, the word for pineapple is "ananas" अननस, the word starts with "a" and ends with "s".
Sunday, September 28, 2008
शारदा, सरस्वती, shaaradaa, saraswati
शारदा शारदाम्भोजवदना वदनाम्बुजे ।
सर्वदा सर्वदास्माकं संन्निधिं संन्निधिं क्रियात् ॥
शारदा - goddess saraswati ( goddess shaaradaa )
शारदाम्भोजवदना - शारदा + अम्भोज + वदना - like the lotus bloomed in the season of sharad (sharad is one of the seasons)
वदनाम्बुजे - वदना + अम्बुजे
वदना - mouth
अम्बुजे - in the lotus
वदनाम्बुजे - in the lotus of mouth
सर्वदा - सर्व + दा - giver of everything
सर्वदास्माकं - सर्वदा + अस्माकं
सर्वदा - always
अस्माकं - our
सन्निधिं - near
सन्निधिं - सत् + निधिं - good collection
क्रियात् - let create
Meaning: May the giver of everything, goddess saraswati, the one whose face is like the lotus bloomed in the sharad season, create a good collection (of knowledge) near the lotus of our mouth.
In other words: May goddess saraswati create good collection of knowledge for us to learn from.
The beauty of this subhashit lies in the dual usage of four words - shaaradaa, vadanaa, sarvadaa and sannidhi. See the difference of meanings stated above for the same word used two times.
सर्वदा सर्वदास्माकं संन्निधिं संन्निधिं क्रियात् ॥
शारदा - goddess saraswati ( goddess shaaradaa )
शारदाम्भोजवदना - शारदा + अम्भोज + वदना - like the lotus bloomed in the season of sharad (sharad is one of the seasons)
वदनाम्बुजे - वदना + अम्बुजे
वदना - mouth
अम्बुजे - in the lotus
वदनाम्बुजे - in the lotus of mouth
सर्वदा - सर्व + दा - giver of everything
सर्वदास्माकं - सर्वदा + अस्माकं
सर्वदा - always
अस्माकं - our
सन्निधिं - near
सन्निधिं - सत् + निधिं - good collection
क्रियात् - let create
Meaning: May the giver of everything, goddess saraswati, the one whose face is like the lotus bloomed in the sharad season, create a good collection (of knowledge) near the lotus of our mouth.
In other words: May goddess saraswati create good collection of knowledge for us to learn from.
The beauty of this subhashit lies in the dual usage of four words - shaaradaa, vadanaa, sarvadaa and sannidhi. See the difference of meanings stated above for the same word used two times.
Saturday, September 20, 2008
व्याकरणविवेचन
अ-कारान्त पुंलिंगी शब्द 'गज'
| . | Singular/एकवचन | Dual/द्विवचन | Plural/बहुवचन | विभक्ती |
| Nominative | गज: | गजौ | गजा: | प्रथमा |
| Vocative | गजम् | गजौ | गजान् | द्वितीया |
| Accusative | गजेन् | गजाभ्याम् | गजैः | तृतीया |
| Instrumental | गजाय् | गजाभ्याम् | गजेभ्य: | चतुर्थी |
| Dative | गजात् | गजाभ्याम् | गजेभ्यः | पंचमी |
| Ablative | गजस्य | गजयोः | गजानाम् | षष्ठी |
| Genitive | गजे | गजयोः | गजेषु | सप्तमी |
| Locative | हे गज | हे गजौ | हे गजा: | संबोधन |
आ-कारान्त् स्त्रीलिंगी शब्द 'भाषा'
| . | Singular/एकवचन | Dual/द्विवचन | Plural/बहुवचन | विभक्ती |
| Nominative | भाषा | भाषे | भाषाः | प्रथमा |
| Vocative | भाषाम् | भाषे | भाषाः | द्वितीया |
| Accusative | भाषया | भाषाभ्याम् | भाषाभिः | तृतीया |
| Instrumental | भाषायॆ | भाषाभ्याम् | भाषाभ्यः | चतुर्थी |
| Dative | भाषायाः | भाषाभ्याम् | भाषाभ्यः | पंचमी |
| Ablative | भाषायाः | भाषयोः | भाषाणाम् | षष्ठी |
| Genitive | भाषायाम् | भाषयोः | भाषासु | सप्तमी |
| Locative | हे भाषे | हे भाषे | हे भाषाः | संबोधन |
अ-कारान्त नपुंसकलिंगी शब्द 'सुख'
| . | Singular/एकवचन | Dual/द्विवचन | Plural/बहुवचन | विभक्ती |
| Nominative | सुखम् | सुखे | सुखानि | प्रथमा |
| Vocative | सुखम् | सुखे | सुखानि | द्वितीया |
| Accusative | सुखेन | सुखाभ्याम् | सुखैः | तृतीया |
| Instrumental | सुखाय | सुखाभ्याम् | सुखेभ्यः | चतुर्थी |
| Dative | सुखात् | सुखाभ्याम् | सुखेभ्यः | पंचमी |
| Ablative | सुखस्य | सुखयोः | सुखानाम् | षष्ठी |
| Genitive | सुखे | सुखयोः | सुखेषु | सप्तमी |
| Locative | हे सुख | हे सुखे | हे सुखानि | संबोधन |
Subscribe to:
Posts (Atom)